فصل سى ام: در تأويل آيات آخر فرقان در شاءن ائمه (عليهم السلام)

خدا مى فرمايد: و عباد الرحمن الذين يمشون على الارض هونا(1524) يعنى: ((و بندگان خالص خداوند بخشنده آنانند كه راه مى روند بر روى زمين به آهستگى و هموارى و سكينه و وقار نه از روى تكبر و تجبر.))

على بن ابراهيم و كلينى و ابن ماهيار و ديگران از حضرت باقر (عليه السلام) روايت كرده اند كه: اين آيه و آيات بعد از اين تا آخر سوره در شاءن امامان و اوصياء نازل شده كه در روى زمين به آهستيگ راه مى روند از ترس دشمنان خود،(1525) و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما(1526) ((و هرگاه خطاب كننده ايشان را جاهلان و بيخردان، گويند سلامى را)) يعنى در جواب سفاهت ايشان سخنى مى گويند كه سالم از گناهان باشند، يا سخن نيكى مى گويند، يا سلام به ايشان مى كنند.

در حديث است كه: اين نى در شاءن اوصياء است كه با دشمنان مدارا مى كنند.(1527)
والذين يبيتون لربهم سجدا و قياما(1528) ((و آنان كه شب به روز مى آورند براى پروردگار خود گاه سجده كنندگانند و گاه ايستاده ))، در حديث ديگر وارد شده است كه: اين نيز در شاءن ائمه (عليهم السلام) است.(1529)

و برقى در محاسن روايت كرده است از سليمان بن خالد كه: در محمل سوره فرقان را مى خواندم و به اين آيه رسيده بودم والذين لا يدعون مع الله الها آخر و لا يقتلون النفس التى حرم الله الا بالحق و لا يزنون و من يفعل ذلك يلق اثاما # يضاعف له العذاب يوم القيامة و يخلد فيه مهانا(1530) يعنى: ((و آنان كه نمى خوانند با خدا خداى ديگر را، و نمى كشند نفسى را كه حرام گردانيده خدا كشتن او را مگر به حق، و زنا نمى كنند، و كسى كه مى كند آن را مى رسد به جزاى گناه خود و مضاعف مى كند خدا عذاب او را در روز قيامت و جاويد مى ماند در آن عذاب خوار كرده شده))، پس ‍ حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) فرمود كه: اين آيات در شاءن ما نازل شده است، و بخدا سوگند كه ما را پند داده و نصيحت و موعظه نموده و حال آنكه او مى دانست كه ما هرگز زنا نمى كنيم.
پس تا اين آيه را خواندم الا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات (1531) يعنى: ((مگر كسى كه توبه و بازگشت كند و ايمان آورد و بكند عمل شايسته را، پس آنها را بدل مى كند خدا بديهاى ايشان را به نيكيها و گناهان ايشان را به ثوابها.)) حضرت فرمود: بايست اينجا، اين آيه در شاءن شما شيعيان نازل شده است، بدرستى كه خواهند آورد مؤمن گناهكارى را در روز قيامت پس باز مى دارند او را در نزد خداوند عالميان و خود متوجه حساب او مى گردد و يك يك گناهان او را بر او مى شمارد و مى فرمايد:: در فلان روز و فلان ساعت فلان گناه را كردى، او اعتراف مى كند و مى گويد: كرده ام، تا آنكه خدا همه گناهان او را بر او مى شمارد و او اعتراف مى كند و مى گويد: كرده ام ، تا آنكه خداوند غفار مى فرمايد: كه: اين گناهان را در دنيا بر تو پوشانيدم و تو را رسوا نكردم و امروز همه را مى آمرزم؛ پس امر مى كند ملائكه را كه: گناهان او را محو كنيد و به جاى آنها حسنات و طاعات بنويسيد، پس نامه او را بلند مى كنند كه همه مردم ببينند، پس مردم مى گويند از روى تعجب: سبحان الله! اين بنده هيچ گناه نداشته است؟ اين است معنى قول حق تعالى كه مى فرمايد: فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات.(1532)
و شيخ طوسى در امالى همين مضمون را از آن حضرت روايت كرده است و در آخر حديث فرمود كه: اين آيه در باب گناهكاران شيعيان ما نازل شده.(1533)

و در بصائر از آن حضرت روايت نموده است كه حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود كه: پروردگار من مرا وعده داده در باب شيعيان على يك خصلت، و آن اين است كه هر كه ايمان به او بياورد و بپرهيزد از ولايت دشمنان او، گناهان صغيره و كبيره ايشان را بيامرزد و گناهان ايشان را به حسنات بدل مى كند.(1534) و به اين مضامين احاديث بسيار است، كه انشاء الله در محل ديگر مذكور خواهد شد.
و باز سليمان در حديث محاسن گفت: پس من تتمه آيات را خواندم تا به آنجا رسيدم والذين لا يشهدون الزور و اذا مروا باللغو مروا كراما(1535) يعنى: و آنها كه حاضر نمى شوند در مجالس لغو و بى فايده يا در مجلس غنا و خوانندگى، يا گواهى ناحق نمى دهند، و چون مى گذرند به معاصى يا به چيزهاى بى فايده يا سخنان دروغ، مى گذرند بزرگوارانه و متوجه آنها نمى شوند؛ چون اين آيه را خواندم حضرت فرمود كه : اين آيه ها در شاءن ماست و بيان صفت ماست.

پس خواندم والذين اذا ذكروا بايات ربهم لم يخروا عليها صما و عميانا(1536) يعنى: ((و آنها كه چون پند داده شوند و به ياد ايشان آورند آيات پروردگار ايشان را، نيفتند بر روى آنها مانند كران و كوران)) يعنى تدبر و تفكر در آنها مى كنند و به غفلت از آنها نمى گذرند. حضرت فرمود كه: اين آيه در شاءن شما شيعيان است كه هرگاه آيات فضيلت ما را بر شما مى خوانند باور مى كنيد و شك در آنها نمى كنيد و تفكر در آنها مى نمائيد.
پس خواندم والذين يقولون ربنا هب لنا من ازواجنا و ذرياتنا قرة اعين و اجعلنا للمتقين اماما(1537) يعنى: ((و آنها كه مى گويند: اى پروردگار ما! ببخش ما را از زنان و فرزندان ما روشنى ديده ها، و بگردان ما را از براى پرهيزكاران پيشوا))، حضرت فرمود كه: اين آيه ها در شاءن ماست.(1538)
و على بن ابراهيم روايت نموده است كه: اين آيه را نزد حضرت صادق (عليه السلام) خواندند، حضرت فرمود كه: اگر اين آيه چنين خوانده شود پس خوش مرتبه بزرگى را از خدا سؤال كرده اند كه خدا ايشان را پيشواى متقيان گرداند. پرسيدند كه: پس اين آيه چگونه نازل شده است؟ حضرت فرمود كه: چنين نازل شده است و اجعل لنا من المتقين اماما يعنى: بگردان از براى ما از متقيان و پرهيزكاران امامى.(1539)
و در روايت ديگر فرمود كه: ما اهل بيت پيشواى متقيانيم.(1540)
و به روايت ديگر: مصداق ((ازواجنا)) حضرت خديجه است؛ و ((ذرياتنا)) حضرت فاطمه عليها السلام، و ((قرة اعين)) حسن و حسين (عليهما السلام)، ((و اجعلنا للمتقين اماما)) على بن ابى طالب (عليه السلام) است.(1541)
و ابن ماهيار از ابن عباس روايت كرده است كه: اين آيه در شاءن على (عليه السلام) نازل شده؛ و از حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) روايت كرده است كه حضرت مجموع آيه را تلاوت نموده فرمودند كه: يعنى ما را هدايت كنندگان قرار داده كه به ما هدايت بيابند و اين آيه مخصوص آل محمد (عليهم السلام) است.(1542)
و ايضا از ابو سعيد خدرى روايت نموده است كه: چون آيه نازل شد حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) از جبرئيل پرسيد كه: ((ازواجنا)) كيست؟ گفت: خديجه است.
پرسيد كه: ((ذرياتنا)) كيست؟ گفت: فاطمه است.
پرسيد كه: ((قرة اعين)) كه موجب روشنى چشم است كيست؟ گفت: حسنين است.
پرسيد كه: و اجعلنا للمتقين اماما كيست؟ عرض كرد: على بن ابى طالب است.(1543)
و ابن شهر آشوب از سعيد بن جبير روايت كرده است در تفسير قول خداوند كريم والذين يقولون ربنا هب لنا گفت كه: اين آيه والله در شاءن اميرالمؤمنين على (عليه السلام) است و بس. و بيشتر دعاى آن حضرت اين بود كه مى گفت: ربنا هب لنا من ازواجنا يعنى فاطمه، و ((ذرياتنا)) يعنى حسنين (عليهما السلام) قرة اعين. حضرت امير (عليه السلام) فرمود كه: بخدا سوگند كه سؤال نكردم از پروردگار خود كه مرا فرزند خوشروئى بدهد و نه فرزند نيكو قامتى بدهد بلكه سؤال كردم كه فرزندانى به من عطا كند كه مطيع خدا باشند و خايف و ترسان شوند از او، پس چون فرزندان خود را مطيع خدا يافتم ديده ام به او روشن شد و شاد شدم.
بعد از آن گفت: و اجعلنا للمتقين اماما فرمود كه: يعنى ما پيروى كنيم پرهيزكاران را كه پيش از ما بوده اند، پس پيروى ما كنند پرهيزكاران كه بعد از ما مى آيند، اولئك يجزون الغرفة بما صبروا(1544) يعنى: ((ايشان جزا داده مى شوند غرفه هاى بهشت و اعلى درجات آن را به آنچه صبر كردند در دنيا به طاعت خدا و آزار دشمنان)). حضرت فرمود كه: يعنى على و حسن و حسين و فاطمه (عليهم السلام)، و يلقون فيها تحية و سلاما # خالدين فيها حسنت مستقرا و مقاما(1545) يعنى: ((ملائكه به استقبال آنها مى آيند با تحيت و سلام الهى، جاويد مى مانند در آن نعمتها، نيكو قرارگاه و محل اقامتى است غرفه هاى بهشت از براى ايشان.))(1546)

پاورقی

1524- فرقان: 63.
1525- تفسير قمى 2/116؛ كافى 1/427؛ تأويل الايات الظاهرة 1/381.
1526- فرقان: 63.
1527- كافى 1/427؛ تأويل الايات الظاهرة 1/381.
1528- فرقان: 64.
1529- تفسير قمى 2/116.
1530- فرقان 68 و 69.
1531- فرقان: 70.
1532- محاسن 273.
1533- امالى شيخ طوسى 73، و روايت در آنجا از امام باقر (عليه السلام) است.
1534- بصائر الدرجات 83، و همچنين رجوع شود به صفحات 85 و 86 بصائر.
1535- فرقان: 72.
1536- فرقان: 73.
1537- فرقان: 74.
1538- محاسن 1/274.
1539- تفسير قمى 2/117.
1540- تفسير قمى 2/117؛ تفسير فرات كوفى 294؛ شواهد التنزيل 1/539.
1541- تفسير قمى 2/117؛ تفسير فرات كوفى 294 - 295؛ شواهد التنزيل 1/539.
1542- تأويل الايات الظاهرة 1/384.
1543- تأويل الايات الظاهرة 1/385.
1544- فرقان: 75.
1545- فرقان: 75 و 76.
1546- مناقب ابن شهر آشوب 3/431.