فصل بيست و چهارم: در تأويل بحر و لؤ لؤ و مرجان به ايشان (عليهم السلام)

حق تعالى فرمود مرج البحرين يلتقيان # بينهما برزخ لا يبغيان # فباى آلاء ربكما تكذبان # يخرج منهما الؤ لؤ و المرجان (1422) يعنى: ((سر داد دو دريا را كه ملاقات كردند با يكديگر و ميان ايشان فاصله قرار داد كه بر يكديگر زيادتى نكنند، پس به كداميك از نعمتهاى پروردگار خود تكذيب مى كنيد اى گروه جنيان و آدميان؟! بيرون مى آيد از اين دو دريا مرواريد بزرگ و مرواريد كوچك يا مرجان سرخ مشهور.))
بدان كه اكثر مفسران گفته اند كه: مراد، درياى شور و درياى شيرين است كه شيرين رد شور داخل مى شود به قدرت الهى و به يكديگر مخلوط نمى شوند، و در محل اجتماع اينها مرواريد بعمل مى آيد؛ و بعضى گفته اند: درياى آسمان و درياى زمين است كه چون باران نيسان بر دريا مى بارد صدفها دهان مى گشايند و مرواريد از آنها بهم مى رسد؛ و بعضى گفته اند: درياى فارس و درياى روم است.(1423)

و در تأويل اين آيات احاديث بسيار وارد شده از طريق عامه و خاصه چنانچه ثعلبى كه از معتبران مفسران عامه است روايت كرده از سفيان ثورى و ابن جبير كه: دو دريا، على و فاطمه (عليهما السلام) اند؛ و برزخ، محمد (صلى الله عليه و آله و سلم)؛ و لؤ لؤ و مرجان، حسن و حسين (عليهما السلام) اند،(1424) كه حسن (عليه السلام) را تشبيه به مرواريد بزرگ كرده اند و حسين (عليه السلام) را به مرواريد كوچك يا مرجان به اعتبار سرخى كه مناسب شهادت آن حضرت است.
و شيخ طبرسى (رحمة الله عليه) نيز اين حديث را از سلمان فارسى و سعيد بن جبير و سفيان ثورى روايت كرده است.(1425)

و ابن ماهيار نيز همين روايت را از ابن عباس نقل كرده است.(1426)
و ايضا به سندهاى بسيار روايت كرده است از طريق مخالفان از ابو سعيد خدرى (1427) و به طريق شيعه از حضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده كه: دو دريا، على و فاطمه (عليهما السلام) اند؛ لا يبغيان يعنى على بر فاطمه و فاطمه بر على زيادتى نمى كنند، و از ايشان بيرون مى آيند حسنين (عليهما السلام).(1428)
مولف گويد كه:
بنابراين احاديث كه جناب رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) مذكور نيست، ممكن است كه مراد از برزخ، عصمت آن دو بزرگوار باشد كه مانع است از بغى هر يك بر ديگرى.
و ايضا ابن ماهيار به سند مخالفان از ابوذر روايت كرده كه: بحرين، على و فاطمه (عليهما السلام) اند؛ و لؤ لؤ و مرجان، حسنين (عليهما السلام) اند، پس كه ديده است مثل اين چهار كس را؟ دوست نمى دارد ايشان را مگر مؤمنى و دشمن نمى دارد ايشان را مگر كافرى، پس مؤمن باشيد به محبت اهل بيت، و كافر مباشيد به دشمنى ايشان كه در اندازند شما را به جهنم.(1429)
و ابن بابويه در خصال از حضرت صادق (عليه السلام) روايت كرده است در تفسير اين آيه كه: يعنى على و فاطمه (عليهما السلام) دو دراى عميق اند از علم كه هيچيك بر ديگرى زيادتى نمى كنند؛ و لؤ لؤ و مرجان، حسن و حسين (عليهما السلام) هستند.(1430)

و ابن شهر آشوب از ابن عباس روايت كرده است كه: حضرت فاطمه (سلام الله عليها)روزى گريه كرد نزد حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) از گرسنگى و برهنگى، حضرت فرمود كه: قانع شو اى فاطمه به شوهر خود كه او سيد و بزرگ و بهترين خلايق است در دنيا و آخرت؛ پس خدا اين آيات را فرستاد مرج البحرين يلتقيان يعنى: منم خداوندى كه دو دريا را فرستادم على بن ابى طالب درياى علم است و فاطمه درياى پيغمبرى است كه به يكديگر متصل شدند و من ايشان را به يكديگر متصل گردانيدم، بينهما برزخ يعنى: ميان ايشان مانعى هست كه آن حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) است كه منع مى كند على (عليه السلام) را از آنكه دلگير باشد از دست تنگى دنيا و منع مى كند فاطمه عليها السلام را از آنكه در اين باب با على منازعه كند، پس به كداميك از نعمتهاى پروردگار شما اى گروه جن و انس تكذيب مى كنيد، به ولايت اميرالمؤمنين (عليه السلام) يا به محبت فاطمه زهرا (سلام الله عليها)كه هر دو نعمت بزرگ خدايند بر شما؟ پس لؤ لؤ، امام حسن (عليه السلام)؛ و مرجان، امام حسين (عليه السلام) است؛ زيرا كه لؤ لؤ مرواريد بزرگ است؛ و مرجان، مرواريد كوچك.(1431)

پاورقی

1422- رحمن: 19 - 22.
1423- احقاق الحق 9/107 به نقل از ثعلبى.
1424- احقاق الحق 9/107 به نقل از ثعلبى.
1425- مجمع البيان 5/201؛ تأويل الايات الظاهرة 2/637.
1426- تأويل الايات الظاهرة 2/636؛ تفسر فرات كوفى 459؛ تفسير الدر المنثور 6/142؛ تفسير روح المعانى 14/106.
1427- تأويل الايات الظاهرة 2/636.
1428- تأويل الايات الظاهرة 2/635؛ تفسير قمى 2/344؛ تفسير فرات كوفى 460.
1429- تأويل الايات الظاهرة 2/363 - 637.
1430- خصال 65.
1431- مناقب ابن شهر آشوب 3/365 - 366.