فهرست تأليفات علاّمۀ مجلسى امير محمّد حسين خاتون‌آبادى

مقدمه

1. شرح حال مؤلّف

امير محمّد حسين بن محمّد صالح بن عبد الواسع حسينى خاتون‌آبادى پدر امير عبد الباقى از اكابر علماى اماميّه است كه در فقه و ادبيّات و فنون حكمت مهارت به سزا داشت، خطّ و ربط و املاء و انشايش نيز به غايت مرغوب بود.

از پدر، جدّ مادرى خود علاّمه محمّد باقر مجلسى، آقا جمال خوانسارى، آقا حسين خوانسارى، سيّد على خان شيرازى، و. . . روايت كرده و سيّد مهدى بحر العلوم، شيخ زين الدّين بن عين على خوانسارى، سيّد عبد الباقى پسرش، و. . . از وى روايت مى‌كنند.

امير محمّد حسين شب دوشنبه 23 شوّال 1151 ق در اصفهان وفات و روز جمعۀ همان هفته جنازه‌اش به مشهد مقدّس انتقال يافت.

2. تأليفات امير محمّد حسين خاتون‌آبادى:

1-السبع المثانى در زيارات ائمّۀ عراق.

2-وسيلة النجاح در زيارات از راه دور.

3-النجم الثاقب.

4-الالواح السماويّه در اختيارات روزها و سال.

40
 

5-مفتاح الفرج در استخاره.

6-كلمة التقوى در تحريم غيبت.

7-محاسن الحصان.

8-النيروزيّه.

9-مناقب الفضلاء.

10-خزائن الجواهر در اعمال سال.

11-رساله‌اى در منجزات المريض.

12-رساله‌اى در زكات.

13-رساله‌اى در بدا.

14-حكم النكاح بين العيدين.

15-حاشيه بر شرح لمعه.

16-حاشيه بر شرح جديد تجريد.

17-رسالۀ حاضر.

بنگريد به:

اعيان الشيعه 44/270.

ريحانة الادب 2/100.

تلامذة العلاّمة المجلسى/132.

كشف الاستار 1/401.

روضات الجنّات 2/360.

3. روش كار در تصحيح اين رساله

نسخۀ اصل اين رساله، نسخه‌اى است به تاريخ 1115 ق، كه در فهرست كتابخانۀ عمومى آيت اللّه مرعشى 7/99، مجموعۀ ش 2513(2) معرّفى شده و از دو نسخۀ ديگر نيز در تصحيح و مقابله بهره برده شده كه عبارتند از:

1-(ت) سدۀ 13 ق، مجموعۀ ش 6799(6) (دانشگاه تهران 16/363) .

41

2-(ش) نسخۀ چاپى در ش 2 سال 10 مجلّۀ دانشكدۀ ادبيات دانشگاه تهران به اهتمام آقاى محمّد شيروانى براساس فيلم 1630 كتابخانۀ مركزى دانشگاه تهران.

شايان ذكر است كه فيلم فوق از نسخۀ مورّخ 1271 ق، مجموعۀ ش 364(53) كتابخانۀ دكتر على اصغر مهدوى تهيّه شده (بنگريد به: نسخه‌هاى خطّى 2/181) . علاوه بر نسخه‌هاى پيشگفته، دو نسخۀ ديگر از اين رساله يافت مى‌شود كه عبارتند از:

1-بى‌تا، مجموعۀ ش 2611(4) (دانشگاه تهران 9/1469) .

2-كتابت احتمالى سدۀ 13 ق، مجموعۀ ش 6836(22) (همو 16/377) .

42

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

الحمد للّه ربّ العالمين. و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين أجمعين.

و بعد؛ چنين گويد الفقير الى عفو اللّه الغنى، ابن محمّد صالح الحسينى، محمّد حسين-عفى اللّه عن ذنوبهما-كه: اين رساله‌اى است در بيان عدد تأليفات و تصنيفات فاضل كامل علاّمه، رئيس العلماء و المحدّثين، و ملاذ الفقهاء و المجتهدين، آية اللّه فى العالمين، شيخ الاسلام و المسلمين، الوحيد فى عصره و زمانه، مولانا محمّد باقر مجلسى-أحسن اللّه اكرامه، و رفع فى علّيين مقامه-و عدد ابيات آنها؛ مشتمل بر دو فصل و خاتمه. و من اللّه التّوفيق و الاستعانه 1.

1) -بدايت نسخۀ «ش» و «ت» (با تفاوت اندكى) : الحمد للّه ربّ العالمين و الصّلاة و السّلام على خير خلقه محمّد و آله أجمعين. امّا بعد؛ چنين گويد مجرم خاكسار محمّد حسين بن محمّد صالح الحسينى-غفر اللّه عن جرائمهما-كه: اين رساله‌اى است در بيان عدد تصنيفات و تأليفات جناب غفران مآب، خاتم المجتهدين، آية اللّه فى العالمين، شيخ الاسلام و ملاذ المسلمين، جدّى النحرير العلاّمه، مولانا محمّد باقر مجلسى-رفع اللّه درجته فى دار المقامه-و عدد ابيات آن، و توزيع آن بر ايّام عمر و سنّ تكليف؛ مرتّب بر دو فصل و خاتمه. و باللّه التوفيق و به الاستعانه.

43

فصل اوّل 
در بيان تصانيف عربى و آنها ده عدد است.

اوّل: كتاب بحار الانوار. و سبب تأليف اين كتاب آن است كه بعد از واقعۀ هائلۀ كربلاء معلّى خلفاء بنى اميّه-عليهم اللّعنه 1-بسيار قوى بودند، و تقيّه بسيار شديد بود. و اكثر شيعيان به اين جهت كمتر به خدمت ائمّه-عليهم السّلام- مى‌رسيدند، و احاديث فرانمى‌گرفتند؛ تا زمان حضرت امام محمّد باقر و امام جعفر صادق-عليهما السّلام-كه ملاعين بنى اميّه منقرض شدند، و هنوز خلفاى بنى عبّاس استقلال تمام به هم نرسانيده بودند، و تقيّه بسيار كم بود، و شيعيان و مواليان بسيار به خدمت آن دو بزرگوار مى‌رسيدند، و احاديث فرا مى‌گرفتند، و چهارصد كتاب حديث نوشته شد كه مشهور به چهارصد اصل است.

و در اعصار بعد به سبب 2عدم اعتناء مردم به ضبط احاديث و رغبت ايشان به علوم حكمى و اقوال فلاسفه، بسيارى از چهارصد اصل تلف شده بود.

لهذا آن 3مرحوم سعى بليغ در ضبط 4و به هم رسانيدن چهارصد

1) -ش، ت: +و العذاب.

2) -ش، ت: به جهت.

3) -ش، ت: آخوند.

4) -ش، ت: +احاديث.

44

اصل 1نموده؛ تا آنكه دويست و كسرى از آن جمله را به هم رسانيد. و از راه آنكه مبادا باز به طريق سابق تلف شود، مجموع را در اين كتاب جمع نمود. و مشكلات احاديث را در بيان 2همگى توضيح نمود.

و اين كتاب مشتمل است بر بيست و پنج مجلّد. و از آن جمله شانزده مجلّد آن كتاب به اتمام رسيده است:

اوّل: جلد عقل و علم؛ و آن دوازده هزار بيت است.

دوّم: جلد توحيد؛ و آن شانزده هزار بيت است.

سوّم: جلد عدل و معاد؛ و آن سى هزار بيت است.

چهارم: احتجاجات؛ و آن شانزده هزار بيت است.

پنجم: تاريخ احوال حضرت آدم-عليه السّلام-تا پيغمبر ما-صلّى اللّه عليه و آله-؛ و آن چهل هزار بيت است.

ششم: تاريخ احوال پيغمبر ما-صلّى اللّه عليه و آله-؛ و آن شصت و هفت هزار بيت است.

هفتم: جلد امامت؛ و آن سى و يك هزار بيت است.

هشتم: فتن و محن؛ يعنى فتنه‌ها و محنتها كه بعد از رحلت رسول خدا -صلّى اللّه عليه و آله-بر حضرت امير المؤمنين و فاطمه و حسنين-صلوات اللّه عليهم-و شيعيان ايشان واقع شد. و آن شصت و يك هزار بيت است.

نهم: احوال حضرت امير المؤمنين-عليه السّلام-؛ و آن پنجاه و پنج هزار بيت است.

دهم: احوال حضرت فاطمۀ زهرا و حسنين-صلوات اللّه عليهم-؛ آن بيست و سه هزار بيت است.

يازدهم: احوال حضرت امام زين العابدين، و حضرت امام محمّد باقر، و

1) -ت، ش: «و بهم رسانيدن چهارصد اصل» ندارد.

2) -ش، ت: «در بيان» ندارد.

45

حضرت امام جعفر صادق، و امام موسى كاظم-عليهم السّلام-؛ و آن هيجده هزار بيت است.

دوازدهم: احوال حضرت امام رضا، و امام محمّد تقى، و امام على نقى، و امام حسن عسكرى-عليهم السّلام-؛ و آن دوازده هزار بيت است.

سيزدهم: احوال حضرت صاحب الزمان-صلوات اللّه عليه-و آن بيست و يكهزار بيت است.

چهاردهم: جلد سماء و عالم؛ و آن هشتاد هزار بيت است.

پانزدهم: جلد طهارت و صلاة-و اين موافق ترتيب كتاب جلد هيجدهم است، و دو جلد در ميان نوشته نشده است-؛ و آن يكصد و يكهزار و پانصد بيت است.

شانزدهم: جلد زيارات ائمّه-عليهم السّلام-و اين مجلّد بيست و دوّم كتاب است، و چند جلد در ميان 1نوشته نشده است؛ و آن سى هزار 2بيت است.

و يك جلد نيز ناتمام است كه آن جلد كفر و ايمان است؛ و آن ده هزار بيت است.

دوم: كتاب مرآة العقول فى شرح اخبار آل 3الرسول، و آن كتاب شرح كافى است. و قدرى از آن ناتمام است؛ زيرا كه از اصول 4نصف كتاب دعا و تمام كتاب عشرت مانده است؛ و از فروع 5نصف كتاب صلاة و تمام كتاب زكاة مانده است، و كتاب خمس نيز مانده است. و اين كتاب تخمينا صد هزار بيت مى‌شود.

1) -ش: +و بعد.

2) -ش، ت: دوازده هزار.

3) -ش، ت: «آل» ندارد.

4) -ش: ندارد.

5) -ش: ندارد.

46

سوم: كتاب ملاذ الاخيار فى شرح تهذيب 1الاخبار، و آن كتاب شرح تهذيب 2است. و آن نيز ناتمام است؛ زيرا كه تا كتاب صوم نوشته شده است. و آن تخمينا 3پنجاه هزار بيت است.

چهارم: كتاب شرح اربعين است. و آن شرح چهل حديث متفرّق است، و دوازده هزار و پانصد بيت است.

پنجم: فوايد الطّريفه فى شرح الصّحيفة الشريفه 4، و آن كتاب شرح صحيفه است 5. و آن نيز ناتمام است؛ زيرا كه تا دعاى چهارم نوشته شده است. و اين حقير بنا به وصيّت آن مرحوم مبرور، شروع در اتمام آن نموده‌ام 6. 7و الحال -بحمد اللّه تعالى-شرح يك دعا نوشته شده است. اميد چنان است كه خداى تعالى بزودى توفيق اتمام دهد 8. و آن پنجهزار بيت است.

ششم: رسالۀ رجال است. و آن هزار بيت است.

هفتم: رسالۀ اعتقادات. و آن را در يك شب تأليف نموده است. و آن هفتصد و پنجاه بيت است.

هشتم: رساله اوزان است. و آن اول كتابى است كه تأليف نموده است، و

1) -ت، ش: ندارد.

2) -ت، ش: ندارد.

3) -ش: «تخمينا» ندارد.

4) -ش: ندارد.

5) -ش: ندارد.

6) -ت: نموده است.

7) -ش، ت: ندارد.

8) -ش، ت: ندارد.

47

دويست 1بيت است.

نهم: رسالۀ شكيّات نماز است. و آن هفتصد و پنجاه بيت است.

دهم: جواب مسائل متفرّقه كه مسمّى به مسائل هنديّه است. و آن مسائلى است كه مرحوم مغفور ملا عبد اللّه برادر او، از هند فرستاده، و از او سؤال نموده است. و آن يكصد و پنجاه بيت است.

و حواشى متفرّقه بر چهار كتاب حديث و غير آنها 2از كتب حديث و فقه نوشته است كه آنها 3تخمينا چهارصد 4هزار بيت مى‌شود.

1) -ش: + «و بيست» .

2) -ش، ت: ندارد.

3) -ش، ت: ندارد.

4) -ش، ت: «چهار» ندارد.

48

فصل دوم 
در بيان كتابهاى فارسى

و آنها چهل و نه عدد است:

اوّل: عين الحياة كه مشتمل است بر مواعظ و نصايحى كه رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله-به ابى ذر-رضى اللّه عنه-فرموده، و به تقريبات مواعظ و قصص مشتمله بر ترك دنيا-مانند قصّۀ بلوهر و بوذاسف و غير آن 1-در آن كتاب مذكور شده. و آن بيست و يكهزار بيت است.

دوم: مشكاة الانوار؛ و اين مختصرى است از كتاب عين الحياة، و سه هزار بيت است.

سوم: حلية المتّقين و آن مشتمل است بر اعمال و افعالى چند كه اكثر اوقات ضرور مى‌شود؛ مثل ناخن گرفتن، و شارب گرفتن، و حمّام رفتن، و سر تراشيدن، و سفر رفتن 2، و آداب عروسى و زفاف، و عقيقه و غير آن. و آن دوازده هزار بيت است.

1) -ش، ت: + «كه» .

2) -ش، ت: كردن.

49

چهارم: حياة القلوب و آنچه نوشته شده از آن سه مجلّد است:

اوّل: تاريخ احوال حضرت آدم تا حضرت رسول-صلّى اللّه عليه و آله-و احوال بعضى از پادشاهان سلف كه معاصر انبياء سلف-عليهم السّلام-بوده‌اند.

و آن بيست و شش هزار بيت است.

دوم: احوال حضرت پيغمبر-صلّى اللّه عليه و آله-؛ و آن سى و شش هزار بيت است.

سوّم: 1جلد نبوّت و امامت كه مشتمل است بر ادلّۀ عقليّه و اثبات 2نبوّت و امامت و فوايد فرستادن پيغمبر و امام. و اين جلد ناتمام است، و قدرى 3قليلى از آن نوشته شده است. و آن سه هزار بيت است.

پنجم: تحفة الزّائر؛ و آن مشتمل است بر زيارت ائمّه-عليهم السّلام. و آن سيزده هزار 4بيت است.

ششم: جلاء العيون؛ و آن مشتمل است بر تاريخ ولادت و كيفيّت شهادت ائمّۀ معصومين-عليهم السّلام-و معجزات ايشان و قدرى از احوال ايشان. و آن بيست و دو هزار بيت است.

هفتم: مقباس المصابيح؛ و آن مشتمل بر تعقيب 5نمازهاى شبانه‌روزى است.

و آن پنجهزار و پانصد 6بيت است.

هشتم: ربيع الاسابيع كه مشتمل است بر اعمال هفته. و آن سه هزار بيت است.

1) -ش: ندارد.

2) -ش: ندارد.

3) -ش، ت: قدر.

4) -ش، ت: + «و پانصد» .

5) -ش: تعقيبات.

6) -ش: «و پانصد» ندارد.

50

نهم: زاد المعاد؛ و آن مشتمل است بر اعمال دوازده 1ماه سال، و پانزده هزار بيت است.

دهم: رسالۀ ديات؛ و آن مشتمل است بر آنكه هرزخمى كه كسى به ديگرى زند، يا او را به قتل رساند، چقدر بايد ديه بدهد. و آن سه هزار بيت است.

يازدهم: رساله شكيّات نماز؛ و آن هفتصد و پنجاه بيت است.

دوازدهم: رسالۀ 2اوقات نوافل شبانه روزى؛ و آن يكصد و پنجاه بيت است.

سيزدهم: رسالۀ رجعت؛ و آن مشتمل است بر ذكر كيفيّت برگرديدن ائمه -عليهم السّلام-و شيعيان ايشان در آخر الزمان. و آن دو 3هزار بيت است.

چهاردهم: ترجمۀ رسالۀ مالك اشتر كه مشتمل است بر ذكر نامۀ حضرت امير المؤمنين-عليه السّلام-كه به مالك اشتر نوشته است. و در آنجا مذكور است كه حاكم چگونه بايد با رعيّت سلوك كند. و آن هزار بيت است.

پانزدهم: رسالۀ اختيارات 4: و آن مشتمل است بر آنكه هركارى را آدمى در چه روز از روزهاى ماه كه اختيار كند خوب است. و آن پانصد بيت است.

شانزدهم: رسالۀ بهشت و دوزخ؛ و آن هفتصد بيت است.

هفدهم: رسالۀ جنايز كه مشتمل است بر ذكر تكفين اموات و كيفيّت دفن و نماز ايشان. و آن هفتصد بيت است.

1) -ش: «دوازده» ندارد.

2) -ش، ت: «رساله» ندارد+صراط النجاة و آن مشتمل است بر.

3) -ش: دوازده.

4) -ش: +كيوان.

51

هيجدهم: رسالۀ كبيرۀ اعمال حجّ و عمره؛ و آن هزار بيت است.

نوزدهم: رسالۀ صغيرۀ حجّ است. و اين مختصرى است از رسالۀ سابق و هفتصد بيت است.

بيستم: مفاتح الغيب كه مشتمل است بر ذكر اقسام استخاره‌ها. و آن هزار و پانصد بيت است.

بيست و يكم: رسالۀ مال نواصب كه چه نحو بايد نمود و آن پنجاه بيت است.

بيست و دوم: رسالۀ زكات كه در چه چيز زكات واجب، و در چه چيز سنّت است. و آن پنجاه بيت است.

بيست و سوم: رسالۀ كفّارات كه در كجا كفّاره بايد داد. و آن يكصد بيت است.

بيست و چهارم: رساله آداب تيراندازى؛ و آن پنجاه بيت است.

بيست و پنجم: رسالۀ نماز شب؛ و آن نيز پنجاه بيت است.

بيست و ششم: رسالۀ آداب نماز؛ و آن يكهزار بيت است.

بيست و هفتم: رسالۀ تحقيق آيۀ كريمۀ: «وَ اَلسّٰابِقُونَ اَلسّٰابِقُونَ أُولٰئِكَ اَلْمُقَرَّبُونَ فِي جَنّٰاتِ اَلنَّعِيمِ» ؛ و آن پنجاه بيت است.

بيست و هشتم: رسالۀ فرق ميان صفات ذاتى و صفات فعلى حق تعالى؛ و آن دويست بيت است.

بيست و نهم: رسالۀ تعقيب مختصر نمازهاى شبانه روزى؛ و آن صد بيت است.

سى‌ام: رسالۀ تحقيق بداء؛ و آن نيز صد بيت است.

52

سى و يكم: رسالۀ جبر و تفويض كه مشتمل است بر آنكه حق تعالى را در افعال بندگان دخلى هست يا نه. و آن نيز صد بيت است.

سى و دوم: رسالۀ نكاح؛ و آن پنجاه بيت است.

سى و سوم: ترجمۀ رسالۀ فرحة الغرى كه مشتمل است بر معجزات و امور غريبه كه از مرقد مطهّر حضرت امير المؤمنين-عليه السّلام-بظهور رسيده. و آن چهار هزار بيت است.

سى و چهارم: ترجمۀ توحيد مفضّل؛ و مشتمل است بر حديث طولانى كه مفضّل از حضرت صادق-عليه السّلام-در باب يگانگى حق تعالى و علم و حكمت او روايت كرده است. و آن دو هزار و هشتصد بيت است.

سى و پنجم: ترجمۀ توحيد حضرت امام رضا-عليه السّلام-و آن مانند توحيد مفضّل است، و آن هفتصد بيت است.

سى و ششم: ترجمۀ زيارت جامعه؛ و آن دويست بيت است.

سى و هفتم: ترجمۀ دعاى كميل؛ و آن نيز دويست بيت است.

سى و هشتم: ترجمۀ دعاى مباهله؛ و آن يكصد و پنجاه بيت است.

سى و نهم: ترجمۀ دعاى سمات؛ و آن دويست بيت است.

چهلم: ترجمۀ جوشن صغير؛ و آن يكصد بيت است.

چهل و يكم: ترجمۀ حديث عبد اللّه بن جندب؛ و آن دويست بيت است.

چهل و دوم: ترجمۀ حديث رجاء بن ابى ضحّاك؛ و آن در اعمال و آدابى است كه از حضرت امام رضا-عليه السّلام-منقول است. و آن سيصد بيت است.

53

چهل و سوم: ترجمۀ قصيدۀ دعبل خزاعى است كه در مدح حضرت امام رضا -عليه السّلام-گفته است. و آن پانصد 1بيت است.

چهل و چهارم: ترجمۀ حديث ستّة أشياء؛ و مشتمل است بر ذكر شش چيز كه بندگان را در آنها دخلى نيست. و آن صد بيت است.

چهل و پنجم: انشائى است كه در وقت مراجعت از نجف اشرف و كربلاء معلاّ در باب اشتياق به آن دو مكان شريف انشاء نموده است. و آن سيصد بيت است.

چهل و ششم: مناجات؛ و آن صد بيت است.

چهل و هفتم: صواعق اليهود كه مشتمل است بر ذكر چگونگى جزيۀ يهودان و حلّيت و حرمت آن. و آن صد 2و پنجاه بيت است.

چهل و هشتم: جواب سؤالهاى متفرقه؛ و آن مشتمل است بر جواب از سؤالهايى كه مردم از او نموده‌اند. و جواب مسأله‌اى چند كه بسيار ضرور مى‌شود، در آنجا مذكور است. و آن پنجهزار بيت است.

چهل و نهم: حقّ اليقين؛ و آن مشتمل است بر اصول دين، و بيست و يكهزار بيت است، و آخر تصنيفات آن مرحوم مغفور است؛ اسكنه اللّه بحبوحة الجنان.

1) -ش، ت: نهصد.

2) -ش، ت: سيصد.

54

خاتمه

بدانكه عدد ابيات جميع آنچه مذكور شد از عربى و فارسى يكهزار و چهارصد و دو هزار و هفتصد بيت مى‌شود. و هرگاه بر مجموع سنّ آن مرحوم كه هفتاد و سه سال بى‌زياد و كم است، قسمت شود، سالى نوزده هزار و دويست و پانزده بيت و پانزده 1حرف مى‌شود، و ماهى يكهزار و ششصد و يك بيت و سيزده حرف و چهاردانگ حرف مى‌شود، و روزى پنجاه و سه بيت و هفده حرف و نصف حرف مى‌شود.

و اگر بر سنّ تكليف كه پنجاه و هشت سال است، قسمت شود، سالى بيست و چهار هزار و يكصد و هفتاد و هفت بيت و سى حرف مى‌شود، و ماهى دو هزار و چهارده بيت و چهل حرف مى‌شود، و روزى شصت و هفت بيت و هشت حرف مى‌شود. اللّه تعالى يعلم 2.

1) -ش: يازده.

2) -ش: و اللّه اعلم+قد تمّ استنساخ هذا الفهرس بيد اضعف اقل الطلاب على بن احمد الرشتى فى دار العبادة يزد حامدا مصليا فى سنة احدى و سبعين و مأتين بعد الألف من الهجرة النبوية على هاجرها آلاف تحية،1271 ق.