معنای علایم اختصاری در کتاب بحارالانوار و شیوه علامه مجلسی(ره) در شرح روایات

پرسش

علایم موجود در سند اختصاری روایات کتاب بحارالانوار نشانه چیست؟ همچنین شیوه علامه مجلسی(ره) در شرح این روایات به چه صورت بوده است؟

پاسخ

در دیباچه کتاب بحار الانوار آمده است: برای اینکه این کتاب، علوم و دانش ها و حکمت ها و حقائق و رازها و سخنان پوشیده را در برداشته و از همه کتاب های اخبار و روایات، هر کس را بی نیاز می گرداند، نامیدمش به کتاب بحار الانوار(کتاب دریاهای نور و روشنی ها) که مرواریدهای بزرگ اخبار امام ها و پیشوایان معصوم را در بر دارد.
[1]. علامه مجلسی(ره) از علمای اخباری است و شیوه خود را در شرح روایات این گونه بیان می دارد:
رموزی را در صدر هر خبری آورده که اصل و ریشه این خبر چیست و از کجاست. منبع خبر را ذکر کردیم که از کدام کتاب است و به کتاب دیگر آن را تطبیق داده، اگر چه در متن آن ها اختلاف وجود داشته باشد؛ ولی اتحاد در مضمون هست و لو در لفظ اختلاف داشته باشند که هر کدام را در باب جداگانه آوردیم، و رموزی را که ذکر می کنیم بدین صورت است.
[2]. «ن» برای عیون أخبار الرضا علیه السلام، «ع» برای علل الشرائع، «ک» برای إکمال الدین، «ید» للتوحید، «ل» للخصال، «لی» لأمالی الصدوق، «ثو» لثواب الأعمال، «مع» لمعانی الأخبار، «هد» للهدایة، «عد» للعقائد و أما سائر کتب الصدوق و کتاب والده اش، بخاطر قلت اخبارشان نیازی به رمز ندارد، «ب» لقرب الإسناد، «یر» لبصائر الدرجات، «ما» لأمالی الشیخ، «غط» لغیبة الشیخ، «مصبا» للمصباحین، «شا» للإرشاد، «جا» لمجالس المفید، «ختص» لکتاب الإختصاص، و ...[3]
و نمونه روایاتی که با علامت اختصاری سند آن بیان شده است:
1. «مع، معانی الأخبار لی، الأمالی للصدوق الْحَافِظُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الثَّقَفِی عَنْ عِیسَی بْنِ مُحَمَّدٍ الْکاتِبِ عَنِ الْمَدَائِنِی عَنْ غِیاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ قَالَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع . .. جَمَالُ الرِّجَالِ فِی عُقُولِهِمْ»
2. «لی، الأمالی للصدوق الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِی عَنْ جَمِیلٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یقُولُ أَصْلُ الْإِنْسَانِ لُبُّهُ وَ عَقْلُهُ دِینُهُ وَ مُرُوَّتُهُ حَیثُ یجْعَلُ نَفْسَهُ وَ الْأَیامُ دُوَلٌ وَ النَّاسُ إِلَی آدَمَ شَرَعٌ سَوَاءٌ»[4]
3. «لی، الأمالی للصدوق ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یونُسَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ خَمْسٌ مَنْ لَمْ یکنَّ فِیهِ لَمْ یکنْ فِیهِ کثِیرُ مُسْتَمْتَعٍ قِیلَ وَ مَا هُنَّ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ الدِّینُ وَ الْعَقْلُ وَ الْحَیاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ حُسْنُ الْأَدَبِ وَ خَمْسٌ مَنْ لَمْ یکنَّ فِیهِ لَمْ یتَهَنَّأِ الْعَیشُ الصِّحَّةُ وَ الْأَمْنُ وَ الْغِنَی وَ الْقَنَاعَةُ وَ الْأَنِیسُ الْمُوَافِقُ»
4. «ل، الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یزِیدَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ قُتَیبَةَ الْبَصْرِی عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْعَجَمِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ خَمْسٌ مَنْ لَمْ یکنَّ فِیهِ لَمْ یکنْ فِیهِ کثِیرُ مُسْتَمْتَعٍ الدِّینُ وَ الْعَقْلُ وَ الْأَدَبُ وَ الْحُرِّیةُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ»[5]

پی نوشت ها:

[1]بنادر البحار، ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار، ص 9.
[2] بحار الأنوار الجامعة، ج‏1، ص 46.
[3] بحار الأنوار الجامعة، ج‏1، ص 48.
[4] بحار الأنوار الجامعة، ج‏1، ص 83.
[5] بحار الأنوار الجامعة، ج‏1، ص 84.