محمّد باقر مجلسي

نام : محمد باقر
لقب : علامه
مولد : اصفهان
سال تولد:1037هـ.ق
آثار :
فارسي:
عين الحيات
حلية المتقين
حيات القلوب
تحفة الزّائر
عربي :
مراة العقول في شرح اخبارآل الرسول
شرح اربعين
اساتید :
محمّد تقي مجلسي (پدرش)
محمّد صالح مازندراني
ملا حسنعلي شوشتري
ميرزا رفيع الدين طباطبائي نائيني
شاگردان :
مير محمّد صالح خاتون آبادي
حاج محمّد اردبيلي
ميرزا محمّد عبدالله اصفهاني
محل دفن :اصفهان در بقعه پدر، مقبره سر قبرآخوند، جنب مسجد جامع
سال فوت :27 رمضان 1110 يا به قولي 1111 ه.ق
سن شریف : 73 يا 74

محمد باقر مجلسی
طيبه فدوي: محمد باقر،کوچکترین فرزند دانشمند ملا محمد تقی مجلسی اول،در سال1037 ه.ق  در اصفهان متولد شد.علامه مجلسي ،از همان اوان کودکی باهوش و استعدادی سرشار و پشت کاری در خور،به تحصیل علوم متداول عصر پرداخت.(1)
از همان  سنین جوانی ، آثار  نبوغ  دروي آشکار بود و هر کس که او را می دید،آینده درخشانی را برایش پیش بینی می کرد.
گویی علم و دانش در این خاندان ریشه دواینده بود.یکی از خواهران علامه،آمنه بیگم همسر ملا صالح مازندرانی،معروفترین دختر مجلسی اول و یکی از دانشمندان نامی زمان خود به شمار می رفت .
دوران شير خوارگي علامه  :
از مجلسی اول چنین نقل شده است که: "یکی از شب ها پس از نافله شب،تهجد و راز و نیاز،حالتی برایم حاصل شد که یقین نمودم دعا در این هنگام روا خواهد شد.در اندیشه شدم که از خدا چه در خواست کنم؟ناگهان صدای گریه محمد باقر مرا به خود آورد،پس به درگاه الهی چنین گفتم:" پروردگارا به احترام رسول خدا و اهل بیت گرامیش،این کودک دلبندم را از مروجین دین و پیشوایان شریعت مبین قرار بده و او را به توفیقات بی نهایت خود موفق بدار."(2)
از جمله اساتيد علامه مجلسي :
1- پدر عالیقدرش ملا محمد تقی
2- ملا محمد صالح مازندرانی
3- میر محمد قاسم طباطبایی کوهپایی
4- سید میرزای جزایری
5- عبدالله بن جابر عاملی
برخی از شاگردان:
1- سید نعمت الله جزایری
2- علامه محقق میر محمد صالح بن عبدالواسع(داماد مجلسي )
3- میر محمد حسین خاتون آبادی (دختر زاده)
4- حاج محمد اردبیلی
5- بصیر میرزا عبد الله اصفهانی (معروف به افندي )(3)
تعدادي از تأليفات :
علامه تالیفا ت فارسی و عربی زیادی داشت. از تفاوت هایی که میان آثار عربی و آثار فارسی وی دیده می شود ،
تفاوت مخاطب است . مخاطب مجلسی در آثار عربی،علما و خواص،اما در آثار فارسی بیشتر عموم مردم هستند .(4)
برخی از آثار فارسی:
حیاة القلوب، حلیة المتقین،عین الکتاب،مشکلات الانوار، مختصر عین الحیات ،زادالمعاد ، تحفه الزائر ، جلاء العیون ، رساله دیات ، رساله در نماز شب ، مناجات نامه , رساله در زکاة ، رساله در مناسک حج ،ترجمه توحید مفضل ، حق الیقین * ، ترجمه فرمان امیر المومنین(ع) به مالک اشتر**
از جمله آثار عربی:
وی تالیفات عربی زیادی داشت ولی اثر بزرگ و دایرة المعارف بحار الانوار***(در یاهای نوروجامع گوهرهای اخبار ائمه اطهار (ع) ) در 25 جلد ، بزرگترین مجموعه روایی اسلام است که می توان آن را دائر المعارف نقلی شیعه اثنی عشری دانست . (5)
علامه در مقدمه بحار به این نکته اشاره و می نویسد : "من کتاب خدا را یافتم در حالی که باطل در آن راه ندارد و اخبار اهل بیت رسالت را ، که خداوند خزائن علم قرآن و تراجم وحیش قرار داده است و دانستم که احکام بندگان خدا ، به استنباط و علم یقین قرآن نائل نمی شود و احاطه نمی یابد بر قرآن، مگر بر گزیدگان خدا یعنی ائمه اطهار (ع) که ‌[در] خانه شان روح الامین نازل شده است."(6)
در بعضي حواشي بحارالانوار آمده كه خود آن مرحوم مي فرمود : "از عجايب اينكه تاريخ تولد من با عدد «جامع كتاب بحار الانوار » مطابق است .
گوئي آن مرد بزرگ ،تنها براي ارائه اين اثر بس گرانبهاي ديني ،به جهان علم ودانش برانگيخته شده بود .(7)

*آخرين تصنيف  علامه بوده است كه به عربي وارد و نيز ترجمه شده است
**از بين انبوه آثار علامه مجلسي ، مهم ترين و تنها نوشته او در باب سياست ، همان رساله ي "آداب سلوك حاكم با رعيت " است ، كه ترجمه عهد نامه ي حضرت علي (ع) به مالك اشتر ، همراه سه حديث ديگر است
**منظور اصلي از تاليف كتاب بحار : جمع متفرقات اخبار و حفظ اصول از گم شدن و نابودي بوده [است] . چنانچه عده ي زيادي از اصول اماميه به واسطه عوامل تفرقه و مجهوليت ، با گذشت دوران از بين رفته است و ترجمه هاي رجال و محدثين به كميت زيادي از رساله ها ، اصول و تاليفاتي بر مي خورد كه اكنون در دست ها از آن ها نشاني به جز نام و عيني به جز اثر ، به ياد گار نمانده [است].( شناخت نامه علامه مجلسي ، مهدي مهريزي ، ص 44)
سخن آخر در این حیطه این است که: وی بحار الانوار را با کمک گروهی از یاران و شاگردان در مدت چهل سال تدوین کرد . به حق دائرة المعارف ، دانش های مکتب تشیع در حوزه حدیث، تفسیر،کلام و ادب است.
علت شهرت به مجلسي :
در مورد علت شهرت خاندان وی به مجلسی،موارد زیادی ذکر شده . شاید بتوان صحیح ترین علت شهرت را این دانست که: مجلسی تخلص شعری مولی مقصود علی * بود و این خاندان به همین مناسبت به مجلسی شهرت** یافتند.
لقب :
علامه محمد باقر مجلسی،اين  لقب پرافتخار را از بزرگاني همچون وحید بهبهانی،علامه بحرالعلوم و شیخ اعظم انصاری اخذ کرد . این بزرگان که هر یک دریای متلاطم از علوم و معارف اسلامی هستند، با دیدن منزلت علامه مجلسی ، این لقب را در مورد او به کار بردند که به حق،علامه ي عصر خویش بود.
خانه علامه:
خانه ي  کوچکی در کوچه امام جمعه،جنب مسجد جامع بود،که متاسفانه تخریب شد و ساختمان جدیدی در آن احداث نمودند .( 8)
نکات برجسته زندگی علامه  مجلسي :
ساعات روز علامه مجلسی منحصراً صرف تدريس،مباحثه و رسیدگی به کار مردم می شد و شب هنگام، جهت رفع خستگی از کارهای روزانه و آماده شدن جهت مطالعه و تهجد، حضور در مجالس و معاشرت با مردم می پرداخت .(9)
دیگر اینکه :
1- حفظ سنن ائمه اطهار (ع)
2- اهل مزاح
3- زهد و ساده زیستی (10)

*در كتاب شناخت نامه ي علامه مجلسي آمده است كه ملا مقصود علي (جد اعلاي علامه جزء نخستين مداحان بوده وتخلص شعري او مجلسي [بوده ] است .
**براي اطلاع بيشتر به نجوم السماء،ص59 ،ج1 ،مراجعه كنيد

.
مهر و امضای علامه :           
امضای علامه مجلسی«محمد بن باقر بن محمد تقی» بود و نمونه آن در یکی از صفحات اول کتاب تحریر القواعد الکلامیه موجود است. وی دو مهر داشت که: در روی یکی عبارت«محمد باقر العلوم» او به شکل بادامی و دیگری عبارت «باقر العلوم» حک شده ، اما مهر اول بیشتر مورد استفاده بوده است.(11)
مقام علمی ايشان :
او در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، تاريخ ،فقه، اصول،رجال و همچنین در علوم عقلی همچون فلسفه ،منطق ، ادبیات ، ریاضیات ،طب ، نجوم و... شخیصتي علمی و بی نظیر در زمان خود بود.
علامه مجلسي  در عرصه سیاست:
وی در سال1098   ه.ق، از طرف شاه سلیمان به مقام شیخ الاسلامی* دارالسلطنه ی اصفهان منصوب شد و نخستین کاری  که  انجام  داد  : شکستن  بت  کفار هند**در شهر اصفهان  بود . وی  تا  پایان عمر خويش عهده دار  وظیفه ي
شیخ الاسلامی بود .
گوشه ای از سهم علامه مجلسی در امر تشیع و ایران :
1- مهار نمودن قدرت صفویه و مبارزه با صوفيگیری (12)
2- امر به معروف ونهی از منکر
3- ترویج احکام دین و احیای سنن حضرت سید المرسلین(ص)
4- ترجمه و نشر معارف اهل بیت (ع) به زبان فارسی ساده و روان جهت فارسی زبانان
5-رسیدگی به امور مردم،رفع نیازهای آن ها و گرفتن حق مظلومان***
مسافرت های علامه:
  علامه با کثرت،مشاغل و گرفتاری های مربوط به تألیف ، تصنيف ،تدریس و همچنین شیخ الاسلامی،قضاوت،امامت جمعه و رسیدگی به کارهای مردم،باز هم چندین سفر به زیارت مشهد مقدس رضوی،اعتاب مقدس ائمه عراق(ع) و حج بیت الله الحرام مشرف شد.(13)

*بهترين و مهمترين منصب ديني و اجرايي در آن عصر بود و فقط ما مور رسيدگي به كارهاي شرعي و ديني مردم بود .
**براي اطلاع از بت شكني علامه ر.ك : ياد نامه مجلسي ، ج 2 ، ص 17
***براي اطلاع از خدمات علامه ر.ك : شناخت نامه علامه مجلسي ، مهدي مهريزي ، ص 77 مراجعه كنيد.
معاصران علامه :
حكماء: شاه عباس کبیر*، شاه صفي ،شاه عباس دوم** ،شاه سلیمان*** ، شاه سلطان حسین **** ، ، ملا خلیل بن غازی قزوینی،مولی محمد صادق اردستانی.(14)
برخي از سخن بزرگان در مورد وي :
مرحوم شيخ يوسف بحراني در كتاب«لؤلؤةالبحرين » مي نويسد : " در مورد ترويج دين و احياي شريعت حضرت سيد المرسلين (ع)،تأليف ، امر و نهي مردم و ريشه كن ساختن متجاوزين و بدعت گذاران – به خصوص فرقه صوفيه – هيچ كس نه قبل و نه بعد از وي ، به پايه ي او نرسيده است ".
مملکت شاه سلطان حسین(صفوی) به خاطر ضعف و تدبیر شاه به وجود او احتیاج داشت (15)
مرحوم آقا ميرزا محمد علي مدرس تبريزي در كتاب« ريحانة الادب »مي نويسد : ‍" عالمي است عامل رباني ، و فقيهي است كامل سبحاني ، در اصفهان امام جمعه و جماعت ، و از طرف سلاطين وقت ، شيخ الاسلام بود ." (16)
مرحوم خوانساري : " وي از همه بزرگترين فقها و علماي ما ، برتر و در فنون فقه ، تفسير ، حديث ، رجال ، اصول عقائد و اصول فقه ، سرآمد تمام فضلاي روزگار و بر همه علماي مشهور ما تقدم دارد ."(17)
سيد مهدي بحر العلوم : " اي كاش همه تصانيف من در نامه اعمال علامه مجلسي درج شود ، در مقابل ثواب يكي از كتابهاي فارسي مرحوم مجلسي در ديوان من باشد ."(18)
پند هائي از علامه محمد باقر مجلسي :
1- كسي كه مي خواهد راه خدا را بپيمايد ، قبل از هر چيز بايد به تصحيح نيت خود بپردازد .
تصحيح نيت و پيشرفت در مراحل تكامل آن فقط با توسل به پروردگار ، پناهنده شدن به درگاه او از شر شيطان و غلبه بر هوي و هوس امكان پذير است .
2- شايسته است كه انسان ساعات روزش را به سه بخش تقسيم كند : قسمتي از آن را در كسب روزي حلال صرف كند ، قسمتي را در طلب دانش و قسمت ديگر را مشغول انجام فرايض و سنن باشد .(19)

*تولد علامه در زمان او بوده است .
**فرزند شاه صفی
*** فرزند شاه سلیمان
**** صفی میرزا فرزند شاه عباس دوم علامه روز تاجگذاري اين پادشاه سه درخواست از او كرد و مورد پذيرش واقع شد . آن سه درخواست اين ها هستند : 1- منع شرابخواري و شراب نوشي 2- منع جنگ طوايف 3- منع دستجات كبوتر بازي و گرگ بازي
3- انساني كه با ارتكاب گناه از درگاه پروردگار فاصله گرفته ، قبل از  شروع نماز ، به درگاه الهي تضرع كند تا اورا عفو كند و از تقصيراتش بگذرد ، تا شايستگي پرستش و راز و نياز با پروردگار بي نياز را پيدا كند .(20)

تاریخ وفات :
بهترین تاریخ که در وفات ایشان گفته شده است : این بیت است که اشاره به روز و ماه نیز دارد .
«ماه رمضان» چو بیست و هفتش کم شد                          تاریخ  وفات  باقر اعلم  شد . (21)
مقبره علامه مجلسی : 
مقبره او که به «سر قبر آخوند» مشهور است ، در جنب مسجد جامع عقيق اصفهان قرار دارد که علامه در کنار مقبره ، پدر(محمد تقي ) و دیگر بزرگان برای همیشه آرمید .(22)

پي نوشت ها :
1- مهر ریزی وربانی ،مهدی و هادی، شناخت نامه علامه مجلسی،ص 22، در مورد عنايت پيامبر و ائمه (ع) به محمد باقر ،مي توانيد شرح خواب معروف آخوند خراساني را در ص 81 زندگي نامه علامه مجلسي ، نوشته سيد مصلح الدين مهدوي ، مطالعه فر ماييد .
2-   هموكتاب ،ص 71
3-همو كتاب ، صص 57 و 58
4 -  مهرريزي و رباني ، مهدي و هادي ، يادنامه علامه مجلسي ج 2، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، چاپ اول 1379،ص؟
5-هموكتاب ،ص 123
6-مجلسي ، محمد باقر ، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار ، ج 1 ، ص 3
7-مهر ریزی و ربانی،شناخت نامه ي علامه مجلسي ، همان منبع ،ص 67
8-همو كتاب ، ص 100
9- مهدوي ، سيد مصلح الدين ، زندگي نامه علامه مجلسي،ج 1، سازمان جاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، چاپ اول ، زمستان 1378،ص؟
10-مهرريزي و رباني ، شناخت نامه ي علامه مجلسي، همان منبع ، ص 87
11-مهدوی،سید مصلح الدین ، همو كتاب ، ص 158
12-فقيه ايماني ، مهدي ، تاريخ تشيع اصفهان ، ص 369
13-مهدوي ،  همو كتاب ، ص 162
14- همو كتاب ، ص 186
15- مهرريزی وربانی ، شناخت نامه ي علامه مجلسي ،همان منبع  ، ص 27
16-مهدوي ،   همو كتاب ، ص 98
17-الخوانساري ، محمد باقر بن زين العابدين ، روضة الجنات ، ذيل ترجمه علامه مجلسي ،ص؟
18-مجلسي ، محمد باقر ، اعتقادات ، ضروريات دين مبين اسلام و مذهب حقه اماميه علامه مولانا محمد باقر مجلسي اعلي الله مقامه ، انتشارات حسينيه عماد زاده اصفهان ، چاپ اول رمضان 1415ه.ق ، ص 96
19-همو كتاب ، صص 46 - 56
20-همو كتاب ، صص 58 - 61
21-مهدوي ، همو كتاب ، ص 84
22-همو كتاب ، ص 54
23-همو كتاب ، ص 91
24-مهرريزي و رباني همان منبع ، ياد نامه علامه مجلسي ج 2 ، ص 21