نحوه انتساب خاندان آیت الله بروجردی با علامه ملا محمدتقی مجلسی اول

ما در این باره در کتاب «علامه مجلسی» و چاپ دوم شرح زندگانی آیت ­الله بروجردی قسمت «ملحقات» بحث کرده­ایم، ولی چون مأخذ ما در این باره سخن آیت ­الله فقید در این رساله بوده است، لذا جا دارد که در اینجا نیز توضیحی بدهیم.

خلاصه تحقیق آیت ­الله بروجردی در این رساله اینست که طبق نوشته سید عبدالله جزائری در اجازه کبیره،  می­باید سید عبدالکریم طباطبائی جد ششم آیت ­الله فقید، شوهر دختر علامه محمد تقی مجلسی، و سید محمد پسر او، خواهرزاده علامه مجلسی صاحب بحارالانوار باشد. صاحب روضات هم این را نقل کرده و پذیرفته است. در صورتی که سید محمد در مواردی از کتاب­هایش، ملا محمد صالح مازندرانی داماد مجلسی اول را جد و همسر او آمنه بیگم را جده خود، و علامه مجلسی صاحب بحار را دائی خویش دانسته است.
این معنی می­رساند که سید عبدالله جزائری اشتباه کرده، و مجلسی اول دختر پنجمی نداشته است(1). سید عبدالکریم شوهر دختر ملا محمد صالح و آمنه بیگم، یعنی داماد و دختر مجلسی اول، و سید محمد با یک واسطه، خواهرزاده علامه مجلسی دوم صاحب بحار است.
تحقیقی که محدث نوری در فیض القدسی در وجه انتساب بحرالعلوم به علامه مجلسی نموده، راه دوری است، و او از نوشته سید عبدالله هم که خود نقل کرده، غافل بوده است.
حل مطلب توسط آیت ­الله فقید بدین گونه است که ملا محمد صالح مازندرانی از آمنه بیگم دختر مجلسی اول دو دختر داشته است، یکی همسر ابو المعالی کبیر بوده که همه نوشته­اند، و دیگری که در مآخذ نیامده همسر سید عبد الکریم و مادر سید محمد طباطبائی بوده است،
زیرا فرزندان ملا محمد صالح، مانند فرزندان علامه مجلسی اول درست ضبط نشده، و به همین جهت این ابهام و سر در گمی پیش آمده است.
این خلاصه تحقیقات آیت ­الله بروجردی در این رساله راجع به انتساب جد پنجم خود با خاندان مجلسی است. البته انتساب­های دیگری هم وجود داشته، مانند این که همسر سید محمد نیز دختر  میر ابوطالب پسر ابو المعالی کبیر، و او هم داماد ملا عبدالله پسر دوم علامه مجلسی اول بوده است که بدین گونه فرزندان سید محمد از سه سوی به علامه مجلسی اول نسبت می­رسانند، ولی خود او از سوی مادرش به مجلسی اول می­پیوندد.
این معنی، یعنی تحقیق آیت ­الله فقید کاملا درست است، و شواهدی هم از نوشته  میرزا حیدر علی مجلسی، و آقا احمد بهبهانی که آیت ­الله فقید کتب آنها را ندیده بودند، دارد.
میرزا حیدر علی در انساب خاندان علامه مجلسی، آنجا که اولاد ملا محمد صالح مازندرانی را  می­شمارد  می­نویسد: «و آنچه بر حقیر معلوم است یک صبیه، و لیکن مسموع شد که دو صبیه بود(2).»
آقا احمد هم در آغاز فصل هفتم مرآت الاحوال تحت عنوان «اولاد دختری مرحوم ملا محمد صالح مازندرانی علیه الرحمه» می­نویسد: یک دختر ملا محمد صالح همسر ابوالمعالی کبیر بوده و اولاد و احفاد او را به تفصیل شرح  می­دهد، و در پایان آن فصل می­نویسد: «و احوال دختران دیگر مرحوم مغفور فاضل علامه ملا محمد صالح قدس سره معلوم نیست(3).»

جای تأسف بسیار دارد که نه آقا احمد و نه  میرزا حیدر علی هیچکدام اطلاعی نداشته­اند که یکی از دختران ملا محمد صالح و آمنه بیگم، مادر سید محمد طباطبائی بوده است، و این تحقیق آیت­الله بروجردی بوده که بدون دیدن دو کتاب نامبرده، دختر دیگر ملا محمد صالح و آمنه بیگم را مادر سید محمد و جده خود دانسته است و جز این هم نمی­تواند باشد.

برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به کتاب­های ما: «علامه مجلسی» بخش «دامادهای علامه مجلسی» و کتاب «شرح زندگانی آیت­ الله بروجردی» تحت عنوان «توضیحی درباره نسبت آیت­الله فقید با علامه مجلسی».
در پایان این بخش یاد آور  می­شود که مرحوم معلم حبیب آبادی در جلد اول «مکارم الآثار» علت انتساب سید محمد بروجردی به مجلسی­ها را تنها از زن او دختر  میر ابوطالب پسر ابوالمعالی کبیر دانسته، و سخن سید عبدالله جزائری در اجازه کبیره، و گفتار صاحب روضات در احوال بحرالعلوم را اشتباه دانسته، که خود او اشتباه کرده است(4) ولی در جلد دوم ضمن شرح حال بحرالعلوم، نامه­ای از مرحوم آیت الله بروجردی را که خطاب به او نوشته، درج نموده و آیت­الله فقید اشتباه او را یاد آور شده و مطلب را به همین گونه که در این جا توضیح دادیم، روشن ساخته­اند(5).

تذکری دیگر

ما در پاورقی فصل هفتم کتاب «مرآت الاحوال» که آقا احمد بهبهانی  می­گوید: آقا سید حسن نواده ابو المعالی کبیر داماد ملا محمد صالح مازندرانی، و اخوات ایشان در این اوقات در بلده کازرون  می­باشند، نوشته­ایم: «بنابراین سادات طباطبائی کازرون که تا عصر ما باقی هستند، از نوادگان دختری علامه مجلسی اول و ملا محمد صالح مازندرانی  می­باشند(6). » ولی در اینجا توضیح  می­دهیم که چون در «فارسنامه ناصری»  می­نویسد(7): حاجی  میر سید حسین مجتهد طباطبائی کازرونی معاصر با آقا باقر بهبهانی بوده، و جد اعلای او از جبل عامل وارد نیشابور شده و یکی از آنها به کازرون آمده و ماندگار  می­شود، اگر این نقل درست باشد، باید سادات طباطبائی کازرون را دو دسته دانست: یک دسته از اولاد سادات طباطبائی که از نیشابور آمده بودند، و دسته دیگر از دودمان  میر ابو المعالی کبیر داماد ملا محمد صالح مازندرانی  می­باشند که از طرف مادر یعنی آمنه بیگم همسر ملا محمد صالح، نوادگان علامه مجلسی اول  می­باشند. امتیاز آنها را هم باید از روی شجره فامیلی (اگر در دست باشد) روشن ساخت.

پی نوشت:
[1] - طبق نوشته  میرزا حیدرعلی مجلسی، و آقا احمد بهبهانی مجلسی اول فقط چهار دختر داشته است.
2- انساب خاندان علامه مجلسی، به پیوست بخش یکم مرآت الاحوال جهان نما، ص 269.
3- مرآت الاحوال جهان نما، بخش یکم، ص 140 و ص 144.
4- مکارم الآثار، ج 1، ص 178 و 179.
5 - مکارم الآثار، ج 2، ص 428.
6- مرآت الاحوال، بخش یکم، ص 141.
7- شماره 40 از سلسله علمای خاندان طباطبا.

نویسنده: حضرت آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی (ره)