محمدبن علی اردبیلی، عالم عصر صفوی می‌باشد.
به جز اشارات کوتاه خود اردبیلی در جامع الرواة، مطلب چندانی درباره زندگی او در منابع نیامده است، وی در حدود سال ۱۰۵۸ به دنیا آمد. [۱]
اساتید
او [۲] از استادان خود به جعفربن عبداللّه کمره‌ای (قاضی کمره‌ای، متوفی ۱۱۱۵) اشاره کرده و گفته که تمام علوم متداول را نزد او خوانده است و همچنین اردبیلی [۳] از دیگر استاد خود، محمدعلی بن احمد استرآبادی، نام برده و او را ستوده است.
از دیگر مشایخ وی، محمدباقر مجلسی بوده که در ۱۷ ذیقعده سال ۱۰۹۸ به اردبیلی اجازه عام روایت آثار خود را داده است. [۴] [۵]
در آغاز این اجازه، مجلسی اشاره کرده که اردبیلی بسیاری از آثار حدیثی و عقلی را نزد او قرائت کرده است. [۶]
علامه مجلسی از نگاه حاج محمد اردبيلى
محقّق بزرگوار حاج محمد اردبيلى مجاز در 1098 كه خود از شاگردان مشهور علّامه مجلسى است در كتاب گرانمايه «جامع الرواة» استاد عاليقدرش را بدين گونه توصيف ميكند: «محمد باقر بن محمد تقى بن مقصود على ملقّب به مجلسى مدّ ظله العالى، استاد ما، شيخ الاسلام و المسلمين، امام علّامه، محقّق مدقّق، جليل- القدر، عظيم الشأن و الا جايگاه، وحيد عصر و يگانه زمان خود بوده. ثقه بزرگوار علمش بسيار، تصانيفش نيكوست. شخصيت وى از نظر علوّ قدر و بزرگى شأن، و مقام عالى و تبحّرش در علوم عقلى و نقلى، و دقّت نظر و رأى صائب و وثاقت و امانت در نقل مطالب و عدالت، مشهورتر از آنست كه گفته شود و ما فوق آنست كه در عبارت بگنجد.[۷]
آثار
جامعُ الرُواة، کتابی رجالی به زبان عربی از محمدبن علی اردبیلی، عالم عصر صفوی می‌باشد.
محتوای کتاب
اردبیلی نام راویان را به صورت کامل، افزون بر نام‌هایی که در منابع رجالی شیعه ذکر شده و نام‌هایی که در منابع رجالی نبوده و در کتب چهارگانه حدیثی شیعه آمده، آورده است، این نام‌ها (۸۴۶، ۷ نام)، که بخش عمده کتاب را تشکیل می‌دهند، به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده‌اند، فصلی نیز به کنیه‌ها با تعبیر «ابو»، فصلی به نام‌هایی که با «ابن» شروع می‌شوند (۱۵۵ مورد) و فصلی دیگر به القاب و نسبت‌های مشهور راویان (۲۰۸ عنوان) اختصاص یافته است.
فصلی نیز به نام زنان (۸۸ نفر) اختصاص دارد.
در فصلی نیز آنچه صورت ابهام داشته، چون «عن رجل» و «عن شیخ من اصحابنا»، ذکر شده است، به این ترتیب، در مجموع ۰۵۰، ۹ عنوان در فصل نام‌ها، کنیه‌ها، لقب‌ها و دیگر فصل‌ها آمده است.
اردبیلی بعد از ذکر عبارات استرآبادی، که پایان آن‌ها را با رمز «مح» مشخص کرده، اگر در کتاب نقد الرجال تفرشی مطلب مهمی یافته که استرآبادی آن را نیاورده، آن مطلب را نقل و با رمز «س» آن را معیّن کرده است، افزون بر اینها، مواردی را از الفهرست شیخ منتجب الدین با رمز «جب» افزوده است.
آثار دیگر
اردبیلی کتابی نیز به نام تصحیح الاسانید [۸] داشته که تلخیصی از آن را در انتهای جامع الرواة آورده است. [۹]، این کتاب درباره طرق شیخ طوسی، مذکور در مشیخه تهذیب الاحکام و الاستبصار و کتاب الفهرست است.
وفات
بنا بر نوشته آقارضی قزوینی بر پشت نسخه‌ای از جامع الرواة، اردبیلی در کربلا و در ذیقعده سال۱۱۰۱ وفات کرده است. [۱۰]
پی نوشت:
۱. احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ ه، ج۱، ص۱۲۱، قم ۱۴۱۰.
۲. محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۱۵۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۱۵۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴. محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۵۴۹ ـ۵۵۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵. احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ ه، ج۱، ص۱۲۲ـ ۱۲۷، قم ۱۴۱۰.
۶. محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۵۴۹ ـ۵۵۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷. مهدى موعود عليه السلام، علي دواني :انتشارات اسلاميه :مقدمه، ص: 64
۸. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۵۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۹. جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ج۱، ص۱۲۹، قم ۱۴۲۳.
۱۰. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: کواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ص۶۴۰، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.، ۱۳۷۲ش.
