ما در این باره در کتاب «علامه مجلسی» و چاپ دوم شرح زندگانی آیت الله بروجردی قسمت «ملحقات» بحث کردهایم، ولی چون مأخذ ما در این باره سخن آیت الله فقید در این رساله بوده است، لذا جا دارد که در اینجا نیز توضیحی بدهیم.
خلاصه تحقیق آیت الله بروجردی در این رساله اینست که طبق نوشته سید عبدالله جزائری در اجازه کبیره، میباید سید عبدالکریم طباطبائی جد ششم آیت الله فقید، شوهر دختر علامه محمد تقی مجلسی، و سید محمد پسر او، خواهرزاده علامه مجلسی صاحب بحارالانوار باشد. صاحب روضات هم این را نقل کرده و پذیرفته است. در صورتی که سید محمد در مواردی از کتابهایش، ملا محمد صالح مازندرانی داماد مجلسی اول را جد و همسر او آمنه بیگم را جده خود، و علامه مجلسی صاحب بحار را دائی خویش دانسته است.
این معنی میرساند که سید عبدالله جزائری اشتباه کرده، و مجلسی اول دختر پنجمی نداشته است(1). سید عبدالکریم شوهر دختر ملا محمد صالح و آمنه بیگم، یعنی داماد و دختر مجلسی اول، و سید محمد با یک واسطه، خواهرزاده علامه مجلسی دوم صاحب بحار است.
تحقیقی که محدث نوری در فیض القدسی در وجه انتساب بحرالعلوم به علامه مجلسی نموده، راه دوری است، و او از نوشته سید عبدالله هم که خود نقل کرده، غافل بوده است.
حل مطلب توسط آیت الله فقید بدین گونه است که ملا محمد صالح مازندرانی از آمنه بیگم دختر مجلسی اول دو دختر داشته است، یکی همسر ابو المعالی کبیر بوده که همه نوشتهاند، و دیگری که در مآخذ نیامده همسر سید عبد الکریم و مادر سید محمد طباطبائی بوده است،
زیرا فرزندان ملا محمد صالح، مانند فرزندان علامه مجلسی اول درست ضبط نشده، و به همین جهت این ابهام و سر در گمی پیش آمده است.
این خلاصه تحقیقات آیت الله بروجردی در این رساله راجع به انتساب جد پنجم خود با خاندان مجلسی است. البته انتسابهای دیگری هم وجود داشته، مانند این که همسر سید محمد نیز دختر میر ابوطالب پسر ابو المعالی کبیر، و او هم داماد ملا عبدالله پسر دوم علامه مجلسی اول بوده است که بدین گونه فرزندان سید محمد از سه سوی به علامه مجلسی اول نسبت میرسانند، ولی خود او از سوی مادرش به مجلسی اول میپیوندد.
این معنی، یعنی تحقیق آیت الله فقید کاملا درست است، و شواهدی هم از نوشته میرزا حیدر علی مجلسی، و آقا احمد بهبهانی که آیت الله فقید کتب آنها را ندیده بودند، دارد.
میرزا حیدر علی در انساب خاندان علامه مجلسی، آنجا که اولاد ملا محمد صالح مازندرانی را میشمارد مینویسد: «و آنچه بر حقیر معلوم است یک صبیه، و لیکن مسموع شد که دو صبیه بود(2).»
آقا احمد هم در آغاز فصل هفتم مرآت الاحوال تحت عنوان «اولاد دختری مرحوم ملا محمد صالح مازندرانی علیه الرحمه» مینویسد: یک دختر ملا محمد صالح همسر ابوالمعالی کبیر بوده و اولاد و احفاد او را به تفصیل شرح میدهد، و در پایان آن فصل مینویسد: «و احوال دختران دیگر مرحوم مغفور فاضل علامه ملا محمد صالح قدس سره معلوم نیست(3).»
جای تأسف بسیار دارد که نه آقا احمد و نه میرزا حیدر علی هیچکدام اطلاعی نداشتهاند که یکی از دختران ملا محمد صالح و آمنه بیگم، مادر سید محمد طباطبائی بوده است، و این تحقیق آیتالله بروجردی بوده که بدون دیدن دو کتاب نامبرده، دختر دیگر ملا محمد صالح و آمنه بیگم را مادر سید محمد و جده خود دانسته است و جز این هم نمیتواند باشد.
برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به کتابهای ما: «علامه مجلسی» بخش «دامادهای علامه مجلسی» و کتاب «شرح زندگانی آیت الله بروجردی» تحت عنوان «توضیحی درباره نسبت آیتالله فقید با علامه مجلسی».
در پایان این بخش یاد آور میشود که مرحوم معلم حبیب آبادی در جلد اول «مکارم الآثار» علت انتساب سید محمد بروجردی به مجلسیها را تنها از زن او دختر میر ابوطالب پسر ابوالمعالی کبیر دانسته، و سخن سید عبدالله جزائری در اجازه کبیره، و گفتار صاحب روضات در احوال بحرالعلوم را اشتباه دانسته، که خود او اشتباه کرده است(4) ولی در جلد دوم ضمن شرح حال بحرالعلوم، نامهای از مرحوم آیت الله بروجردی را که خطاب به او نوشته، درج نموده و آیتالله فقید اشتباه او را یاد آور شده و مطلب را به همین گونه که در این جا توضیح دادیم، روشن ساختهاند(5).
تذکری دیگر
ما در پاورقی فصل هفتم کتاب «مرآت الاحوال» که آقا احمد بهبهانی میگوید: آقا سید حسن نواده ابو المعالی کبیر داماد ملا محمد صالح مازندرانی، و اخوات ایشان در این اوقات در بلده کازرون میباشند، نوشتهایم: «بنابراین سادات طباطبائی کازرون که تا عصر ما باقی هستند، از نوادگان دختری علامه مجلسی اول و ملا محمد صالح مازندرانی میباشند(6). » ولی در اینجا توضیح میدهیم که چون در «فارسنامه ناصری» مینویسد(7): حاجی میر سید حسین مجتهد طباطبائی کازرونی معاصر با آقا باقر بهبهانی بوده، و جد اعلای او از جبل عامل وارد نیشابور شده و یکی از آنها به کازرون آمده و ماندگار میشود، اگر این نقل درست باشد، باید سادات طباطبائی کازرون را دو دسته دانست: یک دسته از اولاد سادات طباطبائی که از نیشابور آمده بودند، و دسته دیگر از دودمان میر ابو المعالی کبیر داماد ملا محمد صالح مازندرانی میباشند که از طرف مادر یعنی آمنه بیگم همسر ملا محمد صالح، نوادگان علامه مجلسی اول میباشند. امتیاز آنها را هم باید از روی شجره فامیلی (اگر در دست باشد) روشن ساخت.
پی نوشت:
[1] - طبق نوشته میرزا حیدرعلی مجلسی، و آقا احمد بهبهانی مجلسی اول فقط چهار دختر داشته است.
2- انساب خاندان علامه مجلسی، به پیوست بخش یکم مرآت الاحوال جهان نما، ص 269.
3- مرآت الاحوال جهان نما، بخش یکم، ص 140 و ص 144.
4- مکارم الآثار، ج 1، ص 178 و 179.
5 - مکارم الآثار، ج 2، ص 428.
6- مرآت الاحوال، بخش یکم، ص 141.
7- شماره 40 از سلسله علمای خاندان طباطبا.
نویسنده: حضرت آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی (ره)
