خبرگزاری مهر ـ گروه دین و اندیشه: علامه مجلسى در رساله اعتقادات مى نويسد: «جماعتى از مردم عصر ما به نام صوفيه، بدعتهایى را آورده و آن را مسلك خود قرار داده و گوشه گيرى و رهبانیت را شعار خود ساخته اند تا به نظر خود بدان وسيله خدا را عبادت كنند. پس اى برادران من! دين و ايمان خود را از فريبهاى اين شياطين و دغل بازیهاى آنها حفظ كنيد و از خدعه و نيرنگ ساختگى آنها پرهيز كنيد»
علامه مجلسى در زمان شاه عباس اول كه مردى با سياست و با كفايت و در عين حال، مردى سنگدل و بى رحم بود متولد شد. زماني كه شاه صفى پس از او به حكومت رسيد، عراق از قلمرو حكومت ايران جدا شد. پس از شاه صفى، شاه عباس دوم كه 9 سال داشت به حكومت رسيد و در مجلس تاجگذارى او بود كه علامه از او خواست شراب خوارى و فروش آن و برخى اعمال منكر ديگر ممنوع شود. او هم به توصيه هاى علامه عمل كرد، اما رفته رفته، او نيز چون ديگر شاهان آلوده شراب و... شد.
جامعترين كتاب روايى شيعه كه به موضوعات غيرفقهى بيش از موضوعات فقهى پرداخته است، كتاب بحارالأنوار تأليف علامه محمدباقر مجلسى است. اين كتاب در چاپ قديم 25 جلد و در چاپ جديد در 110 جلد منتشر شده است. بحارالأنوار در واقع دايرة المعارف علوم شيعى است كه هيچ محققى از مراجعه به آن بى نياز نيست. مهمترين ويژگيهاى بحارالانوار عبارتند از:
1 ـ بحارالانوار مجموعه اى از احاديث عقيدتى، اخلاقى، تاريخى، فقهى، تفسيرى و... است.2 ـ علامه مجلسى در هر عنوان ابتدا آيات مربوط به آن، سپس تفسير آنها را بيان مى كند، سپس روايات مربوطه را نقل كرده و پس از آن معضلات و مشكلات روايات را توضيح مى دهد.توضيحات مرحوم علّامه مجلسى در ذيل روايات مشحون از فوايد و دقتهايى است كه نشان از تتبع، تحقيق، دقت نظر و علميت فوق العاده مؤلّف آن است.
3 ـ علامه مجلسى در اين مجموعه روايات صحيح، حسن، موثق و ضعيف را گردآورى نموده و در بسيارى موارد به عدم وثوق خود به پاره اى از روايات اشاره كرده است. بنابراين استفاده از بحارالأنوار براى كسانى مفيد خواهد بود كه تخصص لازم در شناخت حديث ـ اعم از متن و سند و كتاب ـ را داشته باشند.
4 ـ در تأليف بحارالانوار كوشش شده است كه از كتب اربعه و صحيفه سجاديه نقل حديث نشود و اين بدان جهت بوده كه نقل متون معتبر ـ همچون كتب اربعه و صحيفه در مجموعه بحارالأنوار ـ اقبال عمومى به آنها را كم و موجب مهجوريت آنها مى شود؛ همچنان كه پديد آمدن جوامع متقدم حديث موجب اضمحلال اصول اربعه گرديده است.
5 ـ در تأليف اين دائرة المعارف حدود شش صد اثر شيعه و اهل سنت مورد استفاده قرار گرفته است، گرچه مؤلف در مقدمه كتاب فقط از 378 كتاب نام برده است.
6 ـ تنظيم و گردآورى بحارالأنوار توسط گروهى از شاگردان و كاتبان تحت اشراف و نظارت علّامه مجلسى بوده است، ولى شرح و توضيحات احاديث مستقيماً توسط علّامه مجلسى نگاشته شده است.
7 ـ هفده جلد بحار (چاپ قديم) در زمان حيات مؤلف پاكنويس و تنظيم نهايى شده و هشت جلد ديگر پس از درگذشت وى توسط شاگردان تكميل گشته است. از اين رو نكات توضيحى علّامه مجلسى در آنها كمتر ديده مى شود. چاپ جديد بحار، تعليقات مفيدى از علّامه طباطبايى را (تا جلد هفتم) در بردارد.
8 ـ رواياتى كه با چند عنوان مرتبط بوده است معمولاً تقطيع و ذيل همه عناوين آورده شده است. در عين حال تكرار احاديث در بحارالانوار مشهود است.
9 ـ بعضى از كتب و رسائل قُدماى شيعه، بصورت كامل و مستقل در بحار ذكر شده است مثل تفسير نعمانى، طب النبى (ص)، توحيد مفضل و....
10 ـ ترتيب موضوعات بحارالانوار چنين است: عقل و علم و جهل، توحيد، عدل، معاد، احتجاجات و مناظرات، قصص انبيا، تاريخ و سيره پيامبر اكرم (ص)، امامت، فتنه ها و غصب خلافت، تاريخ و احوال ائمه اطهار (ع)، جهان خلقت، مكارم اخلاق، آداب و سنن و موضوعات فقهى.
انتقاد به فلاسفه
مجلسی انتقاداتی به فلاسفه از جمله ابن سینا و شیخ اشراق دارد که بخشی از آن در ادامه می آید، سپس این را بدانید که: زمانی که خداوند تبارک و تعالی پیامبرش(ص) را کامل نمود فرمود: «آنچه رسول دستور دهد بگیرید و هر چه نهی کند واگذارید». پس به نصّ صریح خداوند تبارک و تعالی، بر ما واجب می باشد که در اصول و فروع دین و امور زندگی و آخرتمان، از آن حضرت پیروی نموده و در همه امور پیرو او باشیم.
و رسول خدا (ص) از علوم و معارف و احکام الهی وآنچه را که از آیات قرآنی و معجزات ربانی، بر او نازل شده بود، برای اهل بیتش (ص) به امانت گذاشت و به نص متواتر فرمود: «همانا که من در میان شما، دو چیز گرانبها میگذارم: کتاب خدا و عترتم (اهل بیتم) را ، آن دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند، تا در قیامت نزد حوض کوثر، بر من وارد شوند. و بتحقیق، از اخبار مُستفیضَه [=فراوان نقل شده] روشن شده است که، دانش قرآن، نزد اهل بیت پیامبر می باشد، و همین خبر متواتر هم، دلالت بر این مطلب دارد. حال با توجه به اینکه ائمه طاهرین(ص) احادیث خودشان را در میان ما به جای گذاشته اند، ما هم در این زمان تکلیفی نداریم مگر این که به احادیث ایشان چنگ بزنیم و در آثار ایشان اندیشه و تفکر کنیم.
لکن بیشتر مردم زمان ما، میراث اهل بیت پیامبر شان را رها کرده و به آراء خودشان اعتماد و اکتفا کرده‌اند!! از آن جمله، کسانی هستند که پیرو مکتب فلاسفه (مثل ابن سینا و فارابی و سهروردی و...) می باشند، فلاسفه ای که هم خود گمراه بوده‌اند و هم دیگران را گمراه کرده اند! فلاسفه ای که به هیچ پیامبر و کتابی ایمان نداشته اند، بلکه بر عقل های فاسد و نظرات بی رونق خودشان تکیه کرده‌اند. پس اینان، چنان فلاسفه را رهبر و پیشوای خود قرار داده‌اند؛ تا آنجا که هرجا نصوح صحیحی هم از ائمه راستین (ع) رسیده باشد، به جهت اینکه آن نصوص صحیحه با آنچه که حکماء ظاهراً بدان معتقدند موافق نمی باشد، آنها را توجیه و تأویل می کنند...، با اینکه می بینند که دلایل و شُبُهات حکماء جز وهم و گمان فایده نمی دهد! و افکارشان مانند تار عنکبوت، سست و بی پایه می باشد!(شارح ره)
مانند تصور"عقول عشرة" (عقلهای دهگانه)، مبتنی بر نظام بطلمیوسی پوسیده و متروک، که با نظام متقـن نجومی جدید، منسوخ و باطل گشت! و می بینند که آراء و افکار و پندار ایشان همواره مخالف یکدیگر است! از جمله دو طایفه مشایی و اشراقی که کمتر می‌شود رأی یکی از این دو طایفه با طایفه دیگر موافق و از ایشانند جماعتی که پاره ای از افکار این فرقه چیده اند و پاره ای از افکار آن فرقه، و آنگاه در هم آمیخته و نام آنرا «حکمت متعالیه» (!!) نهاده اند. که در رأس این جماعت میر داماد و ملا صدرا و فیض کاشانی و اَشباه ایشان بوده اند. پس گمراهی خلق را با چنین مکتب التقاطی باطلی، چندین برابر ساخته اند!! و بسیاری از مباحث همین «حکمت متعالیه» مخالف ضروری دین مبین، و مفسد عقائد مسلِمین است، و گوینده و معتقد به آنرا داخل در زمره کفار می کند! خداوند ما را از شرّ جمیع ایشان پناه دهد و پناه بر خدا، از آنکه بگوییم: خداوند مردم را در اصول عقاید به عقول خودشان واگذار کرده، که چنین در مراتع حیوانی سرگردان بمانند! و به جان خودم (مجلسی) قسم، من متحیرم که آنها چگونه به خود جرأت داده‌اند، نصوص آشکار اهل بیت عصمت و طهارت(ع) را به واسطه حسن ظن به فلاسفه کافر یونانی، که اعتقاد به هیچ دین و مذهبی ندارند، تأویل و توجیه نمایند).شارح ره).
مبارزه با صوفيه در دوران حكومت «شاه سلطان حسين» اوج گرفت و جزء سياست مذهبى رسمى مقامات دينى شد. اين حركت، جدال مذهبى را در جامعه توسعه داد و علما را به دو گروه مخالف و موافق تقسيم كرد. آنچه در اينباره گفتنى است، اين است كه برخى از نويسندگان، تمامى اين تحولات را ناشى از شدت عمل علامه مجلسى دانسته اند؛ در حالى كه وى در اين زمينه روش اعتدالى داشته است(صفويه از ظهور تا زوال، ص 368).
علامه مجلسى در رساله اعتقادات مى نويسد: «جماعتى از مردم عصر ما به نام صوفيه، بدعتهایى را آورده و آن را مسلك خود قرار داده و گوشه گيرى و رهبانیت را شعار خود ساخته اند تا به نظر خود بدان وسيله خدا را عبادت كنند. پس اى برادران من! دين و ايمان خود را از فريبهاى اين شياطين و دغل بازىهاى آنها حفظ كنيد و از خدعه و نيرنگ ساختگى آنها پرهيز كنيد»
علامه مجلسی مدافعان و مخالفانی دارد که عمده ترین این مخالفان دکتر شریعتی است که ایشان با توجه به اینکه علامه مجلسی در دربار صفویه بوده او را به عنوان کسی که در دربار فعال بوده و تشیع صفوی را ترویج داده است مورد انتقاد شدید قرار می دهد. و می گوید که ایشان مدافع حرافات است. علامه طباطبایی هم انتقاداتی بر ایشان دارد که اعم موضوعات آن عبارتند از: آفرینش روح، ماهیت روح، بحثی در قالب مثالی روح در عالم برزخ ، بحثی در چگونگی «سؤال قبر»، یک حدیث مخدوش دربارۀ رود فرات، حدیث مجعول، بحثی میان شیخ مفید(ره)، علامه مجلسی(ره) و علامه طباطبائی(ره). ارواح در فاصلۀ میان دو نفخه، باز بحثی در «نفخۀ صور» و آثار آن، درباره «أَنَّىا يُحْيي هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِها»، دربارۀ «لیطمئنّ قلبی»، درباره آیه «كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذاب»، درباره آیه «ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجيد»
آيت‌الله محمدحسين حسينی تهرانی از شاگردان ممتاز علامه طباطبايی در اين باره می‌نويسد: «كار بزرگ ديگرى كه علامه در همين زمينه انجام داد نقد و تنقيح روايات بحارالانوار بود كه با سرسختى منتقدين ناتمام ماند. ايشان تا جلد ششم از طبع جديد (بحارالانوار) را تعليقه نوشتند، ليكن به لحاظ يكى دو تعليقه‌اى كه صريحاً در آنجا نظر علامه مجلسى را رد كردند، اين امر براى طبقه‌اى كه تا اين اندازه حاضر نبودند نظريات مجلسى مورد ايراد واقع شود خوشايند نشد و متصدى و مباشر طبع بنا به الزامات خارجيه، از ايشان تقاضا كرد كه در بعضى از مواضع قدرى كوتاهتر بنويسند و از بعضى از ايرادات صرف‌نظر كنند، علامه حاضر نشدند و فرمودند: در مكتب شيعه ارزش جعفربن محمدالصادق از علامه مجلسى بيشتر است و زمانى كه امر داير شود به جهت بيانات و شروح علامه مجلسى ايراد عقلى و علمى بر حضرات معصومين عليهم السلام وارد گردد، ما حاضر نيستيم آن حضرات را به مجلسى بفروشيم و من از آنچه به نظر خود در مواضع مقرر، لازم مى‌دانم بنويسم يك كلمه كم نخواهم كرد. لذا بقيه مجلدات «بحار» بدون تعليقه علامه طباطبایى طبع شد و اين اثر نفيس فاقد تعليقات علامه گرديد.»
