استاد عرفان و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: علامه مجلسی نه تنها به عرفان معتقد بود بلکه تجربه‌های عرفانی را نیز تکذیب نمی‌کرد به ویژه خودش که به تفسیر عرفانی برخی احادیث اسلامی هم پرداخته است.
به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه شیعه است که در دوران پادشاهان صفویه زندگی می‌کرد. مهم‌ترین اثر وی بحارالانوار است که مجموعه بزرگی از احادیث اوست.
30 مردادماه سالروز بزرگداشت علامه محمدباقر مجلسی است که به همین مناسبت و به منظور مروری بر زندگی این شخصیت مؤثر و تأثیرگذار عالم اسلام گفت‌وگویی با بخشعلی قنبری، استاد عرفان و تاریخ اسلام و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
علامه از سه یا چهارسالگی به تحصیل علم پرداخت
*لطفا درباره تولد و خاندان علامه مجلسی توضیح دهید؟
-محمدباقر مجلسی پدرش معروف به مجلسی اول است و خودش مجلسی ثانی و مادرش دختر سیدصدرالدین محمد حسین عاشوری قمی است. تولدش اواخر ماه ذی‌الحجه 1037 یا ابتدای محرم 1038 است. خانواده‌اش روحانی و علمی، پدر و خاندانش عابد، زاهد و پرهیزگار بودند. از آقا احمد کرمانشاهی در مرآت الاحوال نقل شده که علامه مجلسی عالم و عابد بود و بسیار زودتر از هم‌سالان خود در سنین سه و چهار سالگی در نزد پدر علم آموزی آغاز کرد. خودش در شرح فقیه در باب نماز میت بیان کرده که بنده در چهار سالگی همه اینها را می‌دانستم، یعنی خدا و نماز و بهشت و دوزخ و نماز شب و در مسجد صفا و نماز صبح را به جماعت می‌خواندم و اطفال را نصیحت می‌کردم و حدیث به تعلیم پدرم می‌کردم.
* این نشانه هوش و استعداد بسیار علامه بوده است...
-بله تا آن اندازه که وی در دوران کودکی و جوانی از شخصیت فاضلی به نام «شیخ عبدالله بن جابر عاملی» اجازه روایت حدیث گرفت. مولف کتاب «ریاض‌العلما» که از شاگردان وی در تدوین بحارالانوار بوده در شرح احوالش بیان کرده که وی علوم عقلی را نزد آقاحسین خوانساری و نقلی را نزد پدرش یاد گرفت. از جمله علمای آن دوران مثل ملاحسن فیض کاشانی، ملاصالح مازندرانی، ملا محمد طاهر قمی به او اجازه روایت دادند اما مطمیناً استاد مسلم علامه، مرحوم محمدتقی مجلسی بوده است. خودشان نیز بیان کرده‌اند که «من در ابتدای جوانی به فراگیری همه گونه‌های دانش عشق می‌ورزیدم و شیفته به دست آوردن میوه‌های درخت علم بودم و ...»
*از مهم‌ترین اساتید علامه مجلسی که تأثیر زیادی بر افکار او گذاشتند چه کسانی بودند؟
-از اساتید او می‌توان به قاضی ابوشرف اصفهانی، علامه جلیل مولی، محمدتقی مجلسی، شیخ حسن بن شهید ثانی ، میرزا رفیعا نائینی و ... اشاره کرد.
*علامه به فلسفه نظر مساعدی نداشتند؟
-ایشان به خرد و خردورزی بسیار معتقد و خود نیز از آن برخوردار بودند و حتی با فلسفه نیز ناآشنا نبودند منتها بر فیلسوفان خرده می‌گرفت و نسبت به آنها اعتماد نداشت. اعتراضش به فیلسوفان به این علت بود که آنها با تکلف در تطبیق مسایل فلسفی بر تعبیرات می‌کوشند و به اعتقاد او برخی آرائشان مستلزم انکار ضروریات دینی است.
علامه را نمی‌توان متهم به عارف ستیزی کرد/علامه مجلسی، عمق و ذات دین را عرفان می‌داند
*نسبت به صوفیه و عرفان چطور؟
-با صوفیه هم ارتباط داشت البته برخی شرح حال نویسان می‌گویند که وی با این طایفه نیز به دلیل مخالفت صوفیان با استمرار عبادات شرعی، استفاده از الفاظ و واژه‌هایی که در عرف مرسوم بوده، کم توجهی به اعمال دینی و گاهاً بدعت در دین ستیز داشته و بنابراین وی به آسیب‌شناسی عرفان صوفیه پرداخته با این حال نمی‌توان به دلیل این مخالفت علامه با برخی مسایل صوفیان او را متهم به عارف ستیزی کرد چرا که او عمق و ذات دین را عرفان می‌داند و آن را چیزی جز ارتباط عمیق انسان با خدا نمی‌داند.
فنا فی‌الله محصول کثرت عبادات و ریاضت است/علامه تجربه‌های عرفانی را تکذیب نمی‌کرد
*پس می‌توان نتیجه گرفت که علامه مجلسی به عرفان معتقد بود؟
-بله نه تنها بدان معتقد بود بلکه تجربه‌های عرفانی را نیز تکذیب نمی‌کرد به ویژه خودش به تفسیر عرفانی برخی احادیث اسلامی هم پرداخته است. وی خود در شرح یک روایت از تجربه عرفانی پدرش می‌نویسد که «بهترین بیانی که در این مقام شنیده‌ام مطالبی است که از والد علامه خود... بهره بردم این بیان از انوار کشف و یقینی است که در طریق پیمودن مقامات سلوک برایم آشکار شد». در نهایت این نگرش به عرفان آن اندازه در آثار مرحوم مجلسی مطرح است که علامه از اصطلاح فنا فی‌الله یاد کرده و آن را محصول کثرت عبادات و ریاضت می‌داند.
بحارالانوار دایرةالمعارف عظیم تشیع است
*استاد مهم‌ترین اثر علامه مجلسی بحارالانوار است علت اینکه این اثر شاهکار علامه محسوب می‌شود، چیست؟
-این اثر شامل مجموعه اخبار، احادیث، قصص و تاریخی است که از پیامبر(ص) و ائمه (ع) به وسیله بزرگان نقل شده و به نوعی نخستین دایرةالمعارف عظیم تشیع محسوب می‌شود با مقدمه افرادی چون مرحوم آیت‌الله ربانی شیرازی و پاورقی‌های مرحوم علامه طباطبایی منتشر شده است. بنابراین حتی اگر کسی گذرا نیز به این اثر توجه کند متوجه عظمت آن می‌شود و در می‌یابد که پدیدآوردن چنین اثری نیازمند روح بلند و همت والا است این اثر دارای 2489 باب است اما کتاب فهرست مصنفات الاصحاب که علامه نخست آن را تألیف کرده دارای 2848 باب است.
*برخی دیگر از آثار برجسته علامه مجلسی شامل چه عناوینی است؟
-آداب تجهیز الاموات، آداب‌الحج، آداب صلاة‌اللیل، بداء، ترجمه توحید مفصل، قصه بوذاسف و بلوهر، حاشیه یا حواشی بر اصول کافی، حق‌الیقین، حلیة‌المتقین، فقه‌المجلسی،شرح اخبار آل الرسول که خود 12 جلد دارد که شامل شرح جزء اول از کتاب حجت، شرح از باب کراهیت توقیت تا انتها، ایمان و کفرو دعا و قران و عشره، فروع کافی از سهارت تا کفارات، شروح روضه کافی برخی از آنها محسوب می‌شود.
*آیا این درست است که برخی می‌گویند علامه شخصیت متعصبی بود؟
-درست است، در یک جنبه از آثار وی برخی فکر می‌کنند که علامه شخصیت متعصب و تک جنبه‌ای است اما این توهم با یک ژرف‌نگری از بین می‌رود چرا که علامه با اشرافی که به منابع روایی عصر خود داشته، روایات بسیاری را در گستره موضوع جمع کرده است و مهم‌ترین هنر او هم فهم و درک حدیث است.
*از کجا به چنین نکته‌ای پی می‌بریم؟
-به طور مثال اگر بخواهیم این روایت پیامبر (ص) که «خیرالصفوف فی‌الصلاه، المقدم و خیر الصفوف فی‌الجنائز المؤخر» اغلب فقها از این روایت فهمیدند که در نماز میت صف آخر افضل از صف اول است. به طور مثال شیخ صدوق گفته‌اند که در نماز میت صف آخر بهترین مکان است علامه مجلسی پس از آن چهار وجه برای بعید بودن آنچه سایر فقها گفتند و اینکه فتوای آنها با آنچه دراین حدیث است، هماهنگ نیست و می‌گوید این حدیث صف خود میت‌ها را می‌گوید نه صف نمازگزاران را. یعنی در نمازهای یومیه بهترین صف، صف اول است که به قبله نزدیک‌تر است اما در خود جنازه‌ها بهترین صف، صف آخر است که از قبله دورتر است و به امام جماعت نزدیک‌تر است سپس علامه می‌گوید که تعجب است که چگونه اصحاب از این معنای روشن حدیث غفلت کردند.
در نهایت می‌توانم بگویم که علامه در حوزه حدیث و روایت آن اندازه تسلط داشت که نه تنها منابع روایی شیعه بلکه منابع حدیثی اهل سنت را نیز در نظر داشت بنابراین برای اثبات نظریه‌اش از روایات شیعه و سنی استفاده می‌کرد تا کامل بحث خود را انجام دهد.
*درباره وفات علامه طباطبایی توضیح دهید؟
-وی در شب یک‌شنبه 27 رمضان 1110 ه.ق در اصفهان فوت کرد البته برخی نویسندگان زمان فوت وی را تاریخ 1111 ه.ق نوشته‌اند و متأسفانه در تمام مجلدات فهرست کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی و پشت جلد بحارالانوار چاپ جدید نوشته شده درحالیکه اشتباه و خالی از اعتبار است. علامه را پس از وفات طبق وصیت در بقعه پدر در جلوی قبر مشارالیه خاک کردند و قبر آن دو را به هم متصل کردند.
انتهای پیام/
