در يکي از روزهاي ماه مبارک رمضان سال 1037 هجري قمري ، خاندان مجلسي در تب و تاب تولد ستاره اي ديگر در آسمان علم و فقاهت بودند.
گرچه علامه محمد تقي مجلسي در آن زمان نمي دانست که سلسله عالمان مجلسي با تولد اين نوزاد اوج مي گيرد و او افق هاي دانش و تقوا را نورباران مي کند، اما مدتي بعد و به هنگام تهجد و راز و نياز شبانه، با دعايش به درگاه حضرت حق، آينده اين کودک و بلکه آينده جهان اسلام را، روشنايي تازه اي بخشيد.
نقل اين جريان از زبان خود ملا محمد تقي مجلسي شنيدني تر است: «شبي از شب ها بعد از تهجد و استغاثه به درگاه خداي متعال، خود را در حالتي ديدم که هرچه را از خدا بخواهم، اجابت خواهد شد، در دل خود متفکر بودم که کداميک از اموردنيوي يا اخروي را بخواهم که ناگاه صداي گريه محمد باقر را که درگهواره بود شنيدم. بدون تأمّل عرضه داشتم: خداوندا به حق محمد و آل محمد(ص) اين طفل را مروّج دين و ناشر احکام سيدالمرسلين گردان و او را موفق به توفيقات بي پايان خود بدار» (1)
بي ترديد، طي كردن همه مرزهاي علم و فقاهت و مرجعيت، و خدمات بي نظير علامه محمد باقر مجلسي به جهان اسلام، از برکت دعاي سحري پدر فرزانه و باتقوايش بود.
تحصيلات
کودکي محمد باقر، متفاوت از ساير کودکان گذشت. هنوز چهار سال نداشت که فراگيري قرآن و علوم و معارف اسلامي پرداخت.
بعدها خودش اينطور تعريف مي کرد: «الحمدالله رب العالمين که من در سن چهار سالگي همه اينها را مي دانستم يعني خدا و نماز و بهشت و جهنم. و در مسجد صفا نماز شب مي خواندم و نماز صبح را به جماعت به جا مي آوردم و اطفال را نصيحت مي کردم با آيات و احاديث به تعليم پدرم(رحمه الله عليه)» (2)
در همان سنين خردسالي به دريافت اجازه از استادش شيخ عبدالله بن شيخ جابرعاملي نائل آمد.(3) و در حدود 13سالگي از ملاصدراي شيرازي اجازه روايت گرفت. (4)
محمد باقر در سايه تعليمات و مراقبت هاي پدرش که خود فقيهي پارسا و مرجعي عاليقدر بود و به مدد هوش و استعداد ذاتي اش، دراندک زماني بر دانش هاي صرف، نحو، معاني و بيان، لغت، رياضيات، تاريخ، حديث، رجال، درايه، اصول، فقه، فلسفه و کلام احاطه کامل پيدا کرد.
وي همچنين از سوي پدرش و اساتيدش- که 21نفر از علماي طراز اول بودند- اجازات متعددي دريافت کرد (5) که از آنها فهميده مي شود علامه مجلسي قبل از 30سالگي، هم مجتهد بوده و هم در تمام علوم منقول و معقول، تبحر و تخصص داشته است.
وي پس از کسب مدارج بالاي علمي و مطالعه کتاب هاي بسيار، به اين نتيجه رسيد که دانش و علم، اگر برگرفته و همراه با منبع فيض الهي (قرآن کريم) و دستورات ائمه هدي (ع) نباشد، سودمند نخواهد بود. همين تفکر، سنگ بناي تأليف کتاب گرانقدر بحارالانوار شد.
مناصب و مقامات اجتماعي علامه مجلسي رضوان الله تعالي عليه
برگ هاي تقويم ورق خورد تا اينکه سال 1070 فرا رسيد. در اين سال پدر علامه مجلسي يعني ملامحمد تقي مجلسي که شيخ الاسلام (بالاترين مقام روحاني اصفهان) و امام جمعه شهر اصفهان بود به ديار باقي شتافت و ملامحمدباقر سبزواري جانشين ايشان شد.
علامه محمدباقر مجلسي هم به جاي پدر امام جماعت مسجد جامع شد و حلقه درس پدر را سرپا نگه داشت. در درس علامه مجلسي بيش از هزار طلبه فاضل و محقق شرکت مي کردند و در ميان آنها دانشمندان بزرگي پرورش يافتند.
علامه که رفته رفته در جايگاه برترين مرجع ديني و علمي اصفهان قرار گرفته بود، در تاريخ چهارم جمادي الاول سال 1098 و با اصرار و خواهش شاه سليمان صفوي، امام جمعه و شيخ الاسلام اصفهان شد و توانست با استفاده از فرصت به دست آمده، خدمات گسترده اي به جامعه اسلامي ارائه نمايد. خطبه هاي نماز جمعه علامه مجلسي و موعظه هاي او خصوصاً در شب هاي ماه مبارک رمضان، خيل عظيم مشتاقان معارف حقه اهل بيت عليهم السلام را بهره مند مي نمود.
خدمات و برکات علامه مجلسي براي جامعه اسلامي
علامه با درک صحيح و به موقع از شرايط و اوضاع زمان خود، توانست قدم هاي بلند و مؤثري در جهت زنده نمودن روح دينداري و اسلام خواهي در بين طبقات مختلف مردم بردارد.
در اثر فعاليت ها و اقدامات علامه، مساجد اصفهان رونق يافته و تمايل مردم نسبت به دين و معنويت، رشد فراواني يافته بود.
يکي از اقدامات مهم علامه تأليف کتب به زبان فارسي بود که برخلاف شيوه متداول در بين علما بود. زيرا در آن زمان، نگارش کتاب به فارسي، نوعي بي سوادي تلقي مي شد. اما علامه اسير اين تفکر نشد و براي اينکه عامه مردم هم بتوانند به متون ديني و حديثي دست پيدا کنند، بيش از 86 عنوان کتاب به زبان فارسي و با بياني ساده و شيوا نگاشت. (6)
وي توجه خاصي به مسئله توسل به ائمه اطهار (ع) داشت و پيرامون ادعيه و زيارات، مطالب فراواني جمع آوري نمود.
به علاوه در کتب مستقلي مثل «زادالمعاد» و «تحفة الزائر» به نقل ادعيه و زيارات پرداخت. همچنين در کتب ديگرش دعاهاي مهمي مثل جوشن کبير و سمات و زيارت جامعه کبيره را ترجمه يا شرح کرد.
او سنّت چاووش خواني براي زائران قبور اهل بيت را احيا نمود. علامه به زبان عربي هم بالغ بر 50 عنوان کتاب نوشت که مهم ترين آنها بحارالانوار است که 110جلد مي باشد.
نوشتن بحارالانوار در واقع اولين تلاش هاي يک دانشمند در سطح جهان براي گردآوري يک دائرة المعارف است. ميراث مکتوب و گرانقدري که ميزان قابل توجهي از احاديث و معارف اسلامي را در خود جاي داده است.
انگيزه علامه در تأليف بحارالانوار را شايد بتوان در دو عامل خلاصه کرد: يکي اينکه به خاطر رواج علوم عقلي و گرايش اکثر دانشمندان به اين علوم، حديث و فقه تحت الشعاع قرار گرفته و کمتر بدان پرداخته مي شد و ديگر اينکه در اثر جنگ ها و ويراني هايي که در ايران روي داده بود و همچنين در اثر محدوديتي که شيعيان قبل از صفويه داشتند، بسياري از کتاب هاي اخبار و روايات از ميان رفته بودند و آن مقدار هم که باقي مانده بود به صورت منظم و سازمان يافته در دسترس نبود و شيعه از نظر منابع حديثي در مضيقه قرار داشت.
روشن بيني و دقت نظر علامه باعث شد که با تلاش شبانه روزي، مجموعه عظيم و گرانسنگ بحارالانوار، پديد آيد.
طبق تحقيقات و برآوردهاي حجة الاسلام علي دواني در کتاب مفاخر اسلام، اگر همه آثار علامه مجلسي چاپ شوند بالغ بر صد و بيست هزار صفحه خواهند بود (يعني بيش از 300 کتاب 400 صفحه اي) يکي ديگر از خدمات علامه، ايجاد اتحاد بين شيعه و سني بود به طوري که در زمان شيخ الاسلامي وي، هيچ جنگ و برخوردي بين ايران و همسايگان اهل سنت رخ نداد و بين شيعيان و اهل سنت داخل ايران هم نزاعي نبود. وسعت ديد و تيزبيني علامه، وي را بر آن داشت تا با سه عامل فساد، تفرقه و بي تفاوتي نسل جوان که براي نابودي يک جامعه کافي است، به مبارزه برخيزد.
به همين منظور و در ابتداي تصدي منصب شيخ الاسلامي، از شاه سليمان خواست تا با صدور فرماني، نوشيدن شراب و مسکرات، جنگ ميان فرقه ها و کبوتربازي را ممنوع نمايد. يک ماه بعد و در اقدامي انقلابي، دستور داد تا بت هايي که در دربار صفوي نگهداري مي شد و هندوها به صورت پنهاني آنها را پرستش مي کردند، نابود و منهدم شدند.
علامه در اين سال ها علاوه بر مبارزه با فساد و تفرقه و بت پرستي، بر عليه کشيشان دربار بيگانگان و نمايندگان مؤسسات غربي که در صدد ضربه زدن به اسلام بودند نيز مبارزات سخت و سنگيني را پايه ريزي نمود.
وي در ادامه به مقابله با صوفي گري پرداخت. جريانات افراطي صوفيه که در آن زمان، مي رفتند تا با تفکرات باطل و منحط خود، اساس مکتب تشيع را به خطر اندازند، بارها مورد هجوم و انکار علامه واقع شدند.
او در اين زمينه يک دوره عقايد شيعه را به زبان فارسي نگاشت و بطلان عقايد صوفيه را به صورت مستدل و متقن بيان فرمود.
اثرگذاري علامه بر فرهنگ اسلامي و خدمات او به جامعه مسلمين تا حدي گسترده بود که حتي «ادوارد براون» انگليسي که همواره نظرات مغرضانه اي در مورد علامه مجلسي داشت را نيز به اعتراف مجبور نمود. (7)
سرانجام اين مشعل فروزنده که عمري را در راه هدايت و راهنمايي خلق خدا سپري کرده بود، در سن 73سالگي در 27 رمضان 1110 هجري قمري، در شهر اصفهان ديده از جهان فرو بست (8) و به ملکوت اعلي پيوست. مزار او در جنب مسجد جامع اصفهان و در کنار قبر پدر بزرگوارش زيارتگاه عاشقان مکتب اهل بيت (ع) و ارادتمندان به مقام علم و تقوا مي باشد.
پىنوشت :
1. پايگاه اطلاع رساني علامه مجلسي
2. زندگي نامه ي علامه مجلسي، ج1، ص55
3. مفاخر اسلام، ج8، ص89
4. فوائد الرضويه، ج2، ص380
5. مفاخر اسلام، ج8، ص91
6. مفاخر اسلام، ج8، ص159
7. مفاخر اسلام، ج8، ص227
8. گرچه بعضي وفات علامه را به سال 1111 دانسته اند اما با توجه به تحقيقات استاد دواني سال 1110 صحيح است
منابع:
- نشريه قدر ،شماره 21
- پايگاه اطلاع رساني علامه مجلسي
- پايگاه اطلاع رساني راسخون
