تاليف علامه مجلسى، در بارهى مسائلى اعتقادى، فقه، تفسير، حديث، هيئت، و ديگر مسائلى از اين قبيل به زبان فارسى است كه توسط سيد مهدى رجائى تحقيق و گرد آورى شده و اين فعاليت زير نظر سيد محمود مرعشى در سال 1412 ق انجام گرفته است.
ساختار و محتواى كتاب
كتاب داراى رسائل متعددى است كه براى توضيح بيشتر دربارهى محتويات اين رسائل به ذكر مختصرى از آن مى پردازيم.
رساله ى أول: ترجمه خطبه توحيديه امام رضا( ع)
در معرفى ذات بارى تعالى و توحيد است، كه در اكثر كتب حديث منقول است، همچون عيون اخبار الرضا( ع)، و توحيد شيخ صدوق، امالى شيخ مفيد، امالى شيخ طوسى، و احتجاج مرحوم طبرسى قدس اللّه اسرارهم. خطبه توحيديه پس از امر ولايت عهدى آن حضرت ايراد گرديده است، و در آن راههاى معرفت و خداشناسى به نحو مبسوط بيان گرديده است، اين رساله ترجمه بسيار ساده و روان خطبه مذكور مىباشد و به مناسبت ترجمه فقرات خطبه متعرض بعض نكات بسيار مهم و علمى مىشوند.
دوم: رساله ترجمه قصيده دعبل خزاعى. ابتداء بحث از سند قصيده مىشود كه در كتب شيعه و سنى وارد شده است، و شرح مبسوطى از جريان متعلق به قصيده ايراد نموده، و در اين رساله ابتداء يك يا دو بيت را ايراد مىنمايد و پس از ترجمه پيرامون آن صحبت مىنمايد، و انصافا يكى از ترجمههاى بسيار جالب و گويا بر اين قصيده شريفه است.
سوم: رساله تحقيق در حديث عدم احتساب عمر زائران امام حسين( ع) بواسطه حديث منقول از امام باقر و صادق( ع) است كه فرمودند: به درستى كه حق تعالى در عوض شهادت سيد الشهداء( ع) چند چيز به او عطا فرمود كه يكى از آنها عدم شمارش ايام زيارت، از عمر زائران آن حضرت و پاسخ به اشكال وارد بر حديث.
چهارم: رساله تفسير آيه نور، پيرامون حديثى است كه در اصول كافى در تفسير آيه شريفه وارد شده و مرحوم علامه مجلسى آن را ترجمه و شرح نمودهاند.
پنجم: رساله تفسير آيه« وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ».
اهل سنت به اين آيه شريفه بر نيكى خلفاى خود و امامت آنها، استدلال مىكنند، مرحوم علامه مجلسى قدس سره هفت وجه جواب به آنها مىدهد، و مطلب را روشن مىسازد.
ششم: رساله آداب سلوك حاكم با رعيت. از بهترين رسالههائى است كه در اين زمينه نوشته شده است و كيفيت معامله و رفتار حاكم با رعيت و زيردستان خود بيان مىفرمايد. در دو فصل است، فصل اول: ترجمه عهدنامه مالك اشتر كه در نهج البلاغه مى باشد. فصل دوم: در بيان چند حديث ديگر كه در اين باب وارد شده است. حديث اول: نامه حضرت على( ع) به عثمان بن حنيف والى ايشان در بصره. حديث دوم: نامه امام صادق عليه السلام به عبد اللّه نجاشى حاكم اهواز، حديث سوم: نصايح حضرت خضر در مسجد الحرام به منصور دوانيقى.
هفتم: رساله آداب ماه شعبان كه با بهره گرفتن از احاديث أئمه سلام اللّه عليهم درباره ماه شريف شعبان تأليف گرديده، و اذكار و اوراد و ادعيه وارده در اين ماه شريف اشاره گرديده است.
هشتم: رساله اختيارات ايام، در بيان سعادت و نحوست ايام هفته و ماه به جهت ارتكاب اشغال و اعمال، در احاديث أهل بيت عليهم السلام، كه در سه فصل و يك خاتمه است. فصل اول: در ايام ماه. فصل دوم: در ايام هفته. فصل سوم: در بيان رفع نحوست ايام و ساعات. خاتمه در ترجمه حديث منقول از كتاب دانيال درباره احكام كسوف و خسوف و حوادث هر سال.
اين رساله غير از رساله كبيره اختيارات الايام است كه چاپ سنگى شده، و در بعض تراجم از اين رساله به رساله صغيره اختيارات ايام نام برده شده است.
نهم: رساله ترجمه حديثى كه مرحوم كفعمى در كتاب بلد الامين از امام زين العابدين( ع) در فضيلت و ثواب خواندن دعاى جوشن كبير روايت نموده است.
دهم: رساله آداب نماز، كه پيرامون اهميت نماز و آداب آن نوشته شده، ابتد يك دور مختصر و مفيد راجع به اصول الدين، سپس بحثى درباره وجوه اعجاز قرآن نگاشتهاند، و بعد وارد مباحث وضو و نماز شدهاند، كه آداب وضو و غسل و نماز و احكام آنها را بيان فرمودهاند، و در نهايت شرح و تفسيرى از سوره حمد و سوره قدر و توحيد نوشتهاند.
يازدهم: رساله بيان اوقات نماز، ضابطه و قانونى براى استعلام أوقات نماز بيان گرديده، و براى شناخت وقت فريضه ظهر و عصر و نوافل آنها دو راه بيان فرمودهاند، راه قدم، و راه ساعت، اين رساله در سال هزار و نود و هفت تحرير گرديده است.
دوازدهم: رساله فرق زنان و مردان در احكام طهارت و صلاة، كه چهارده فرق را بيان كرده اند.
سيزدهم: رساله شكيات نماز، جامع جميع احكام شك و سهو در نماز مىباشد. كه در يك مقدمه و پنج فصل و خاتمه مىباشد.
چهاردهم: رساله زكات و خمس و اعتكاف، در سه فصل است: فصل أول: در زكات، و در آن سه مبحث است، مبحث أول: در وجوب زكات و عقاب مانع آن مبحث دوم: در اجناسى كه در آنها زكات واجب مىشود، مبحث سوم در مستحقين زكات است.
فصل دوم در خمس است كه دو مبحث دارد، اول در چيزهائى كه خمس در آن واجب مىشود، دوم: در مستحقين خمس است. فصل سوم: در بيان فضيلت و كيفيت اعتكاف است.
پانزدهم: رساله تحديد صاع، علامه مجلسى در مقام جمع بين احاديث تحديد صاع بر آمده، و نظريه خود و والد خود را بيان مىفرمايد.
شانزدهم: رسالهاى است در معرفى ناصب و مخالف اهل بيت عليهم السلام، و بيان حكم مال ناصبى، در اين زمينه روايات زيادى ايراد مىفرمايند.
هفدهم: اين رساله بنحو مبسوط راجع به احكام كفارات است، و هجده مورد از موارد وجوب كفاره را ذكر نموده و متعرض احكام كفارات مىگردند.
هجدهم: رساله مفتتح الشهور، راجع به ثبوت هلال و اول ماه بنحو مفصل در چند مقصد بحث مىشود، مقصد اول: در بيان معنى ماه و سال شمسى و قمرى. دوم: در بيان حساب عدد و كبيسه. سوم: در تحقيق احاديث خمسه. چهارم: تحقيق در حديثى از كافى. پنجم: تحقيق در حديث از اقبال سيد بن طاووس. ششم: در حديث ديگرى از اقبال.
اين رساله اواخر عمر مؤلف در ماه شوال سال هزار و صد و نه هجرى قمرى تأليف گرديده است.
نوزدهم: رساله ماه نو ديدن و ناخن چيدن.
رساله اى در بيان آن كه هر ماه را بر روى چه چيز بايد ديد و چه سوره بايد خواند، و در باب ناخن چيدن، سر تراشيدن، جامه نو بريدن و پوشيدن چه روزهائى خوب و چه روزهائى بد است.
بيستم: رسالهاى مختصر در واجبات حج و عمره و برخى از مستحبات هر دو در يك مقدمه و سه فصل است. مقدمه: در بيان شرائط حج و عمره و افعال آنها. فصل اول: در آداب حج. دوم در افعال عمره تمتع. سوم در احكام حج تمتع. و خاتمه در بيان زيارت نبى و ائمه صلوات اللّه عليهم اجمعين است.
بيست و يكم: رساله اى در، آداب و ادعيه اعمال حج كه مؤلف پس از رساله صغيره تأليف نموده، در ديباچه كتاب مىنگارد: چون والد ماجد، رسائل صغيره و كبيره در بيان آداب و احكام حج بيت اللّه الحرام تصنيف فرموده بودند، و فقير نيز رساله صغيره در اين باب تأليف نموده بودم، و بر رساله كبيره ايشان امرار نظر نموده الحاقات كرده بودم، خواستم كه رساله مختصرى تأليف نمايم كه مقصور بر آداب و ادعيه بوده باشد، و احكام را بر رسائل ديگر حواله نمايم. اين رساله در سال هزار و هشتاد هجرى قمرى به پايان رسيده است.
بيست و دوم: رساله صواعق اليهود، در بيان حكم كفار و احكام جزيه بر اهل كتاب، و چيزهائى كه حاكم مسلمانان بايد بر آنها شرط، و از آنها منع كند.
بيست و سوم: رساله اى در بيان احكام و آداب گرو بستن در اسب تاختن و تير انداختن، و همچنين چيزهائى گرو بستن در آنها جايز نيست، كه ده شرط براى گرو دوانيدن اسب بيان مىفرمايند، و هفت شرط براى گرو بر تير انداختن، و بيان احاديث وارده در فضيلت شمشير زدن در راه خدا. و نيز خطبه حضرت علي عليه السلام در تحريص بر جهاد و فضيلت آن به نحو مبسوط ترجمه شده است.
بيست و چهارم: رساله صيغ عقود نكاح.
رسالهاى است مختصر در تحرير انحاء صيغ عقود نكاح و أنواع تعبيرات آن با در نظر گرفتن غايت احتياط كه در جميع امور مستحسن و مرغوب فيه است، در اين رساله در مرحله اول وجوه انشاء عقد نكاح دائم ذكر مىشود، و سپس صيغه متعه بيان مىشود و در خاتمه بعضى از صيغ طلاق ذكر مىشود.
بيست و پنجم: استفتاءآت فقهى كه از علامه مجلسى شده، و به وسيله ملا محمد جعفر بن محمد طاهر خراسانى از شاگردان ايشان، گرد آورى شده است، كه پس از تأليف به نظر مرحوم علامه مجلسى رسانده و داراى دويست و هشتاد و شش مسأله، در دوازده باب مىباشد.
در پايان مجموعه ى بيست و پنج جلدى، رساله ى بيان تعداد تاليفات فارسى و عربى علامه چاپ گرديده كه از تاليفات سيد محمد حسين بن محمد صالح حسينى خواتون آبادى مى باشد.
شايان ذكر است كه آثارى كه دراين مجموعه آمده تمام آثار علامه نميباشد و بعضى از آثار مسلمهى وى را ذكر نكرده و بعضى را كه ذكر نموده ناقص بيان فرموده و استقراء تامى ننموده است.
كتاب حاضر با ذكر عناوين رسائل فارسى علامه و سپس مقدمه اى در 25 صفحه از آقاى سيد مهدى شجائى شروع مى شود و بعد از آن متن كتاب و سپس فهرست كتاب ذكرشده است.
نسخه شناسى
اين كتاب به مناسبت سيصدمين سال، علامه ملا محمد باقر مجلسى تقديم گشته و توسط نشر كتابخانه ى آيت الله مرعشى نجفى در قم در چاپ خانه ى سيد الشهداء چاپ اول خود را در سال 1412 ق انجام داده است. اساس تحقيق اين رساله و اكثر رسائل چاپى در اين مجموعه بر نسخه خطى كتابخانه مرحوم آية اللّه العظمى مرعشى نجفى قدس سره به شماره( 187) مى باشد.
