کتاب «حیاة القلوب» به موضوع سرگذشت انبیای الهی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام(ص) و وجوب وجودامام، منصوب بودن و عصمت امامان برمی گردد. این کتاب یک اثر نقلی است و با استفاده از متن روایات تألیف گشته است.
حیاة القلوب کتابی است به قلم محمد باقر بن محمد تقی بن المقصود علی المجلسی معروف به علامه مجلسی که همان مجلسی دوم است.
این عالم برجسته دینی و مولف و محدث بزرگ شیعی از زمره برجسته ترین و معروف ترین علما، فقها و محدثان در مکتب تشیع و جهان علمی اسلامی است.
نفوذ شیعه در عصر صفویه در حقیقت مدیون و مرهون این عالم ربانی بوده و کتاب جامع حدیثی بحار الانوار نام آورترین و برترین و برجسته ترین اثر اوست.
کتاب حیاة القلوب نیز که اثری ارزشمند و سترگ و حاوی مجموعه ای از معارف اسلامی و گوهری در دریای معانی است تألیف این عالم ربانی است که عمر خویش را در راه احیا و نشر معارف اهل بیت عصمت و طهارت صرف نمود.
محتوای این کتاب به موضوع سرگذشت انبیای الهی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام(ص) و وجوب وجودامام، منصوب بودن و عصمت امامان برمی گردد.
این کتاب یک اثر نقلی است و با استفاده از متن روایات تألیف گشته است.
موضوع و مضمون کتاب
در کتاب حیاة القلوب موضوع قصص انبياء عظام (ع) و امامان شیعه که جانشینان بحق پیامبرانند و نیز برخی از قصه هاى نقل شده در قرآن آمده است.
در بخش دیگری از کتاب موضوع سيره رسول گرامى اسلام (ص) مورد توجه قرارگرفته و نیز وقايع مربوط به عصر بعثت و قبل از آن و همچنين بعد از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت آن نبی مکرم و رسول معظم، و همچنین موضوع امام شناسى و وجوب وجود ائمّه (ع) و آياتی که در باب بحث امامت است، مورد توجه و تعمق نویسنده قرارگرفته است.
انگیزه های مولف از نگارگری آن
علامه مجلسی(ره) در مقدمه کتاب حیاة القلوب، انگیزه خود را از تألیف این اثر سترگ و شگرف ذکر نموده است.
این عالم بزرگوار شیعی و محدث کبیر اسلامی غرض خویش را از نگاشتن این کتاب ارائه اثری جامع و همه جانبه که در زمینه تاریخ زندگی رسول اکرم(ص)، سیره و اخلاق و معجزات و احوال و سرگذشت جنگهای ایشان و نیز دلایل امامت و خلافت امامان شیعه و اخلاق و آداب پسندیده ایشان و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها گردآمده باشد عنوان نموده است.
البته نوشتن این کتاب آنهم به زبان فارسی دلایل مهم دیگری هم داشته است.
واقعیت این بوده است که بیشتر کتابهایی که در این موضوع به زبان فارسی تا آن زمان نگاشته شده بوده، بیشتر به روایاتی پرداخته اند که از کتابهای اهل سنت برگرفته شده است.
احادیثی که بدون توجه به صحت یا عدم صحت سند یا محتوای آن گردآوری شده بود و تهمتها و نسبتهای ناروایی به پیامبران عظیم القدر و اوصیای ایشان می داد. به همین جهت لازم بود کتابی نگاشته شود که روایات آن از اصحاب امامان شیعه باشد تا از این نقیصه نیز دور باشد.
ساختار و محتواى كتاب
کتاب حیاة القلوب در طرح اصلی و به قلم علامه مجلسی در سه جلد تألیف و تصنیف و تدوین گردیده است و بعدها توسط پژوهشگران و مصنفان مختلف مورد تحقیق قرار گرفته که از جمله سید علی امامیان در قالب 5 جلد و در ابواب و فصول متعددی آنرا تنظیم نموده است.
از مرحوم سید بحر العلوم نقل کرده اند که او آرزو می کرد تا تصانیف و نوشته های خودش در دیوان علامه مجلسی ثبت شود و به جای آنها یکی از کتابهای علامه مجلسی که ترجمه متون اخبار و به زبان فارسی می باشد در دیوان او نوشته شود.
دلیل این خواسته قابل تأمل مرحوم بحرالعلوم این بود که در عصر علامه مجلسی شکوفائی دین خاصه، ظهور و بروز معرفتی در میدان معارف مکتب اهل بیت علیهم السلام به اوج خود رسید و علاقمندان به خاندان اهل بیت علیهم السلام رغبت زیادی به آشنائی با تاریخ و آثار این خاندان داشتند ولی چون در آن عصر اکثر کتابها عربی بودند و کمتر کتابی در این رابطه به فارسی ترجمه شده بود و به همین جهت علامه مجلسی از زمره برجسته ترین و پیشروترین محدثان و نویسندگان شیعی در این حوزه به شمار می رود که آثار و اخبار معصومین علیهم السلام را در قالب تالیفات فارسی ارائه نموده است.
کتاب ارزشمند حیاة القلوب با شمایل و تنظیمی که خود علامه مجلسی ارائه نموده است در سه مجلد و جلد اول آن درباره پیامبران گرامی علیهم السلام و جلد دوم در احوال پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و اله و سلم و جلد سوم آن در موضوع امامت تألیف و گردآوری شده است.
موضوع و مضمون هر جلد؛ عناوین و سرفصلها
جلد اول این کتاب به موضوع امور و احوالی که در میان جمیع پیغمبران و اوصیای ایشان مشترک است می پردازد .
فضائل و تواریخ و قصص آدم و حوّا (ع)؛ حضرت ادریس (ع) ؛ حضرت نوح (ع)؛ حضرت هود (ع) و قوم آن حضرت؛ حضرت صالح (ع)؛ حضرت لوط (ع) ؛ ذوالقرنین (ع) ؛ حضرت یعقوب و حضرت یوسف (ع)؛ حضرت ایوب (ع)؛ حضرت شعیب (ع)؛ حضرت موسی و حضرت هارون (ع).
در جلد دوم به تاریخ زندگی و شرح موقعیت و روزگار و بیان معارف مربوط به این بزرگان اشاره شده است:
در جلد سوم به معارفی همچون نسب شریف و خلقت با کرامت حضرت محمد (ص)؛ بشارات به پیامبر اسلام توسط انبیاء و اوصیاء (ع)؛ولادت شریف حضرت سید البشر (ص)، معجزات آن حضرت و... توجه شده است.
در جلد چهارم به موضوع هجرت حضرت پیامبر بسوی مدینه؛ نزول آن حضرت در مدینه و بنای مسجدها و خانه ها و سایر وقایع سال اول هجرت؛ اشاره شده است.
و نیز در ادامه، عناوین و سرفصلهای تاریخی دیگری همچون جوامع و نوادر غزوات آن حضرت؛ کیفیت جنگ بدر؛ غزوات و وقایعی که بعد از جنگ بدر تا جنگ احد واقع شد توجه شده است.
و بالاخره در جلد 5 مبحث وجوب وجود امام (ع) در هر عصر و نیز آياتى كه در شأن ائمه (ع) به طور مجمل و خلاصه نازل شده مورد توجه و تحقیق نویسنده قرار گرفته است.
حیاة القلوب؛ گوهری در عصر خویش
در عصر علامه مجلسی و پس از آن این کتاب به شدت مورد توجه و تأمل اهل علم و جویندگان معارف اهل بیت عصمت و طهارت(ع) قرارگرفته بود.
خاصه علاقمندان به آشنائی با قصص انبیاء عظام علیهم السلام و جانشینان آنان از این کتاب بهره ها بردند.
کتاب شریف حیاة القلوب اثر جامع و کاملی است چه در بعد محتوا و چه به لحاظ مصادر و ساختار روایات.
بخش قابل توجهی از روایات و اقوال مختلف در موضوعات مطرح شده در هر یک از جلدهای با تحقیقی جدی و مستحکم ارائه شده است و در آن هم منابع شیعی و هم سنی مدنظر قرارگرفته است.
علامه مجلسی نویسنده این کتاب ارزنده، که عمری را با تلاش کمنظیر خویش در راه نشر معارف تشیع صرف نمود و با تدریس و تالیف و خطابه و احیاء سنتهای الهی و اقامه حدود و از بین بردن بدعتها و مبارزه مستمر با منکرات، راهی سنگلاخ و سخت را با پشتوانه ایمان و اعتقاد جانانه و دلیرمردی عالمانه خویش به فرجان رساند سرانجام در روز 27 ماه رمضان سال 1111 در سن هفتاد و سه سالگی دار فانی را وداع گفت و به ملکوت اعلی پرکشید.
ماه رمضان چو بیست و هفتش کم شد
تاریخ وفات باقر اعلم شد
علامه مجلسی در کنار مسجد جامع اصفهان در جوار قبر والد بزرگوارش ملا محمد تقی مجلسی در بقعه ای که مدفن از علمای شیعی است تدفین گشت.
خدایش بیامرزاد!
*پی نوشتها و منابع:
· کتاب حیاة القلوب
· پایگاه اطلاع رسانی دانشنامه بزرگ اسلامی
· پورتال اهل‌بیت(ع) ـ وابسته به مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)
