نگاهی به زندگی علامه مجلسی
• نام : محمد باقر
• ولادت: 1037 هجری
• خاندان
پدر: محمد تقی:. کتابهایی هچون روضة المتقین، لوامع صاحبقرانی، شرح زیارت جامعه و ... از جمله آثار او است.
جد: ملا مقصود
• تحصیلات
از چهار سالگی نزد پدر علامه‌اش آغاز کرد. وی در چهارده‌سالگی از فیلسوف بزرگ اسلام، ملاصدرا اجازۀ روایت گرفت
• اساتید
محمد تقی مجلسی
آقا حسین خوانساری
مولی محمد صالح مازندرانی
مولی محسن فیض کاشانی
• شاگردان
سید نعمت الله جزایری
سید علی خان مدنی
میرزا عبدالله افندی اصفهانی
علامه محمد باقر مجلسی در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه سرآمد عصر خود بوده که نگاهی اجمالی به مجموعۀ عظیم بحار الأنوار این نکته را به خوبی آشکار میسازد
• مسلک علمی
حد وسط میان اخباریان و اصولیان
• مناصب حکومتی و دینی
- شیخ الاسلام اصفهانی: در سال 1098 از سوی شاه سلیمان صفوی به سِمَت شیخ الاسلامی اصفهان منصوب شد
- امام جمعۀ اصفهان
• وفات: 1110 هجری
آثار و تألیفات علامه مجلسی
از امتیازات آثار علامه می‌توان به این دو نکته اشاره کرد:
1ـ کثرت تألیفات به زبان فارسی و ترجمۀ روایات. (علامه مجلسی بیش از هفتاد کتاب و رسالۀ فارسی در موضوعات مختلف تألیف کرده است)
2ـ کثرت شروح بر کتب روایی.
• آثار و تالیفات علامه به زبان فارسی
- حلیة المتقین: آداب و مستحبات زندگی فردی و اجتماعی.
- حیات القلوب: زندگی انبیا و ائمۀ اطهار (علیهم السلام) در سه جلد.
- زاد المعاد: ادعیه.
- تحفة الزائر: زیارات.
- عین الحیاة: شامل مواعظ و حکم برگرفته از آیات و روایات معصومین (علیهم السلام).
- ترجمۀ بسیاری از ادعیه، زیارات و احادیث، مانند ترجمۀ دعاهای کمیل، سمات، زیارت جامعه، توحید مفضل و ... نیز بخشی از آثار ارزشمند علامه مجلسی به زبان فارسی است.
• برخی از آثار علامه مجلسی به عربی
از مهم‌ترین آثار عربی علامه مجلسی در زمینۀ حدیث و رجال چنین است:
- بحار الانوار: دائرة المعارف احادیث شیعه در 110 جلد.
- مرآة العقول: شرح کافی در 26 جلد.
- ملاذ الاخیار: شرح تهذیب الأحکام در 16 جلد.
- الوجیزة فی الرجال: در علم رجال.
علامه از دیدگاه علما
از نگاه علامه افندی:
• عالم و فاضل
• دقیق
• متبحر
• فقیه
• متکلم
• محدث
• عادل
• دارای همۀ نیکیها و ارزشها
• جلیل القدر و بلند مرتبه
از نگاه اردبیلی:
• بزرگ اسلام و مسلمانان
• آخرین مجتهدان
• جلیل القدر و بلند مرتبه
• منحصر به فرد روزگار
• ثقه و مورد اعتماد و عادل
کتاب بحار الانوار
• نام کتاب
نام کامل این اثر بِحارُ الأنوار الجامِعَةُ لِدُرَرِ أخبارِ الأَئِمَّةِ الأطهار ـ علیهم السلام ـ (به معنی: دریاهای نور، در بر گیرندۀ گوهرهای احادیث پیشوایان پاک) است.
• علت نام‌گذاری این کتاب به بحار الانوار را خود مؤلف این‌گونه بیان کرده است:
... چون این کتاب مشتمل بر انواع دانشها و حکمتها و اسرار بوده و خواننده را از کلیۀ کتابهای حدیثی بی‌نیاز می‌کند، آن را کتاب بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار نامیدم.
• موضوع کتاب
کتاب بحار الانوار، دائرة المعارف بزرگ حدیث شیعه است که تمام مسائل دینی را در بر گرفته است. از همین رو این کتاب شامل مباحث مختلف اسلامی از تفسیر قرآن و تاریخ تا فقه و کلام و ... است و به حق آن را دایرة المعارف تشیّع نامیده‌اند.
• انگیزۀ تألیف بحار
بنابراین انگیزه‌ها‌ی تألیف بحار را می‌توان چنین برشمرد:
1ـ جلوگیری از فراموشی مجدد یا نابودی کتب حدیثی.
2ـ دست‌یابی راحت به تمامی احادیث یک موضوع.
مراحل تدوین بحار الانوار
• مرحلۀ اول :
علامه مجلسی ابتدا بدون آنکه در پی تألیف بحار باشد، فهرستی برای ده کتاب حدیثی غیرفقهی جهت دسترسی راحت به موضوعات آنها به نام فهرس مصنفات الأصحاب فراهم آورد: امالی (با رمز لی)، خصال (با رمز ل)، عیون اخبار الرضا (با رمز ن)، علل الشرائع (با رمز ع)، معانی الاخبار (با رمز مع) و توحید صدوق (با رمز ید) که این کتابها همگی از آثار شیخ صدوق است. عناوین سایر کتابها نیز بدین شرح است: قرب الاسناد حمیری (با رمز ب)، امالی یا مجالس شیخ طوسی (با رمز ما)، تفسیر علی بن ابراهیم قمی (با رمز فس)، احتجاج طبرسی (با رمز ج)
• مرحلۀ دوم
علامه پس از تألیف فهرست احساس کرد که مشکل مراجعه به احادیث چندان تفاوت نکرده است. از این رو تصمیم گرفت با استفاده از این فهرست به جای ذکر شمارۀ روایت، متن کامل آن را نقل کند و علاوه بر ده کتاب مذکور از منابع دیگر روایی نیز بهره گیرد، این تصمیمی بود که به تألیف بزرگ‌ترین مجموعۀ حدیثی شیعه، یعنی بحار الانوار، منجر شد.
شیوۀ علامه چنین بود که بر اساس فهرست مذکور ابتدا ابواب را مشخص کرده و سپس روایات را در ذیل عناوین ابواب درج می‌کرد. از این رو مجلدات بحار در زمان واحد در دست تألیف بوده، گرچه برخی از آنها زودتر به پایان رسیده است.
• نمونه‌ای از عبارات این فهرست
کتاب العقل و الجهل ـ باب أَنّ أوّل ما احتجّ اللهُ به علی الناس العقل؛
ج 29 من 9، ن 12 من 32، 4 و 5، من 99، مع 2 من 1.
این عبارت نشان‌دهندۀ آن است که روایات مربوط به عنوان مذکور در کتابهای زیر بدین گونه آمده است:
در احتجاج، حدیث شمارۀ 29 از باب 9 و در کتاب عیون اخبار الرضا، حدیث 12 از باب 32 و حدیث 4 و 5 از باب 99 و در معانی الاخبار، حدیث 2 از باب 1
همکاران علامه مجلسی در تالیف کتاب بحار الانوار
• آمنه خاتون، خواهر علامه مجلسی.
• امیرمحمد صالح خاتون آبادی
• میرزا عبدالله افندی
• مولی عبدالله بحرانی
• سید نعمت الله جزایری
