حیات القلوب کتابی فارسی نوشته عالم شیعه و از چهره‌های برجسته جهان تشیع علامه محمد باقر مجلسی متوفای ۱۱۱۰ق است. این کتاب در برگیرنده سرگذشت مفصل انبیای الهی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه است. مؤلف در این کتاب به نبوت عامه، خلافت بلافصل امام علی، وجوب وجود امام، منصوب بودن و عصمت نیز پرداخته است. این کتاب به روش نقلی و عقلی و با بهره گیری از روایات نگاشته شده است.
موضوع کتاب
این کتاب دربردارنده قصص انبیاء عظام(ع) و جانشینان آنان و بعضی از قصههای مذکور در قرآن و سیره رسول گرامی اسلام(ص) و وقایع مربوط به عصر بعثت و قبل از آن و همچنین بعد از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت آن بزرگوار، و نیز مسئله امام شناسی و وجوب وجود ائمّه(ع) و آیات درباره امامت می‌باشد.
انگیزه تألیف
علامه مجلسی در مقدمه کتاب انگیزه خود را از نگاشتن این کتاب بیان کرده است.
وی قصد خود را ارائه کتاب جامع و همه جانبه‌ای که در زمینه تاریخ زندگی رسول اکرم(ص)، سیره و اخلاق و معجزات و احوال و سرگذشت جنگهای ایشان و نیز دلایل امامت وخلافت امامان شیعه و اخلاق و آداب پسندیده ایشان و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بیان کرده است.
البته تنها این مسئله انگیزه این نگارش نبوده است. بلکه از آنجا که بیشتر کتابهایی که در این موضوع به زبان فارسی تا آن زمان نگاشته شده بود، بیشتر به روایاتی پرداخته شده بود که از کتابهای اهل سنت بود. احادیثی که بدون توجه به صحت یا عدم صحت سند یا محتوای آن گردآوری شده بود و تهمتها و نسبتهای ناروایی به پیامبران عظیم القدر و اوصیای ایشان می‌داد. به همین جهت لازم بود کتابی نگاشته شود که روایات آن از اصحاب امامان شیعه باشد تا از این نقیصه نیز دور باشد.[۱]
ساختار و محتوای کتاب
این کتاب توسط علامه مجلسی در سه جلد بیان شده و توسط سید علی امامیان تحقیق شده که در قالب ۵ جلد و در ابواب و فصول متعددی منتشر شده است:
۱) جلد یک: امور و احوالی که در میان جمیع پیغمبران و اوصیای ایشان مشترک است؛
- فضائل و تواریخ و قصص آدم و حوّا (ع)؛
- حضرت ادریس (ع) ؛ حضرت نوح (ع)؛
- حضرت هود (ع) و قوم ایشان؛
- حضرت صالح (ع)؛
- حضرت لوط (ع) ؛
- ذوالقرنین (ع) ؛
- حضرت یعقوب و حضرت یوسف (ع)؛
- حضرت ایوب (ع)؛ حضرت شعیب (ع)؛
- حضرت موسی و حضرت هارون (ع).
۲) جلد دوم:
- حضرت حزقیل (ع)؛
- حضرت اسماعیل که حق تعالی او را در قرآن، صادق الوعد نامید؛
- حضرت الیاس و یسع و الیا (ع)؛
- حضرت ذو الکفل است؛
- حضرت لقمان حکیم (ع)؛
- اشمویل و طالوت و جالوت؛
- حضرت داوود (ع)؛
- اصحاب سبت؛
- حضرت سلیمان بن داوود(ع)؛
- قوم سبأ و اهل ثرثار؛
- حَنظَله علیه‌السلام و اصحاب رسّ؛
- حضرت اِشعَیا و حضرت حَبَقّوق (ع)؛
- حضرت زکریا و یحیی (ع)؛
- حضرت مریم دختر عمران، مادر عیسی (ع)؛
- حضرت عیسی بن مریم (ع)؛
- اِرمیا و دانیال و عُزَیر (ع)؛
- حضرت یونس بن مَتّی و پدر آن حضرت؛
- اصحاب کهف و اصحاب رقیم؛
- اصحاب اخدود و پیغمبر مجوس؛
- حضرت جرجیس (ع)؛
- حضرت خالد بن سنان (ع)؛
- احوال پیغمبرانی که تصریح به اسم شریف ایشان نشده است؛
- نوادر اخبار غیر پیغمبران از بنی اسرائیل و غیر ایشان؛
- احوال بعضی از پادشاهان زمین؛
- قصه هاروت و ماروت.
۳) جلد۳:
- نسب شریف و خلقت با کرامت حضرت محمد (ص)؛
- بشارات به پیامبر اسلام توسط انبیاء و اوصیاء (ع)؛
- ولادت شریف حضرت سید البشر (ص)؛
- احوال شریف آن حضرت در ایام کودکی تا زمان بعثت؛
- فضایل حضرت خدیجه و کیفیت ازدواج حضرت محمد (ص) با او؛
- اسامی و نقش انگشتر و نام مرکب‌ها و اسلحه و آنچه به آن حضرت منسوب بوده است؛
- خلقت با برکت و شمایل کثیرة الفضائل آن حضرت؛
- اخلاق حمیده و اطوار پسندیده آن حضرت؛
- قلیلی از مناقب و فضایل و خصایص آن حضرت؛
- وجوب اطاعت و محبت و ولایت و نهی از مخالفت آن حضرت؛
- وجوب تعظیم و توقیر و آداب معاشرت آن جناب؛
- عصمت آن حضرت از گناه و سهو و نسیان؛
- وفور علم آن حضرت؛ اعجاز قرآن مجید؛
- نظیر معجزات جمیع پیغمبران از آن حضرت به ظهور آمده است؛
- معجزاتی است که متعلق است به اجرام سماویه و آثار علویه؛
- معجزه‌ای چند از آن حضرت در جمادات و نباتات؛
- معجزاتی در حیوانات؛ استجابت دعای آن حضرت در زنده کردن مردگان و سخن گفتن با ایشان و شفای بیماران و غیر این ها؛
- معجزاتی در کفایت شرّ دشمنان؛
- معجزات آن حضرت در مستولی شدن بر شیاطین و جنّیان، و ایمان آوردن بعضی از ایشان و خبر دادن ایشان به نبوّت آن حضرت؛
- معجزات و خبر دادن از عالم غیب؛
- مبعوث گردیدن آن حضرت به رسالت و مشقّت‌های آن جناب از جفاکاران امّت و کیفیت نزول وحی بر آن حضرت؛
- کیفیت معراج پیغمبر اکرم (ص)؛
- هجرت حبشه؛
- شعب ابی طالب و بیرون آمدن از شعب و بیعت کردن انصار، و رحلت ابو طالب و خدیجه (س) و سایر احوال آن حضرت تا اراده هجرت کردن بسویمدینه.
۴) جلد چهارم:
- هجرت آن حضرت به سوی مدینه؛ نزول آن حضرت در مدینه و بنای مسجدها و خانه‌ها و سایر وقایع سال اول هجرت؛
- جوامع و نوادر غزوات آن حضرت؛
- کیفیت جنگ بدر؛ غزوات و وقایعی که بعد از جنگ بدر تا جنگ احد واقع شد؛
- جنگ احد؛
- غزوه حمراء الاسد؛
- غزوات و وقایعی است که ما بین جنگ احد و غزوه احزاب واقع شد؛
- جنگ خندق (غزوه احزاب)؛
- غزوه بنی قریظه و شهادت سعد بن معاذ و قبول توبه ابو لبابه؛
- غزوات و وقایعی ما بین غزوه احزاب و غزوه حدیبیه؛
- غزوه حدیبیه و بیعت رضوان؛
- فتح خیبر و برگشت جعفر طیار از حبشه؛
- عمره قضا و نوشتن نامه‌ها به پادشاهان و سایر وقایع تا غزوه مؤته؛
- غزوه موته؛
- غزوه ذات السلاسل؛
- فتح مکه؛
- غزوه حنین و سایر وقایع تا غزوه تبوک؛
- غزوه تبوک و قصه عقبه و مسجد ضرار؛
- نزول سوره برائت؛
- قصه مباهله؛
- سایر وقایع است تا حجة الوداع؛
- حجة الوداع آنچه در آن سفر واقع شد و سایر حج‌ها و عمره‌های آن حضرت؛
- نوادر اخبار آن حضرت، بعضی از احوال اصحاب آن حضرت، معارضات و مناظراتی که میان آن حضرت و میان مشرکان و اهل کتاب و سایر مردم واقع شد؛
- اولاد آن حضرت؛
- عدد همسران آن حضرت و خلاصه احوال ایشان؛
- تزویج زینب و بعضی از احوال زید بن حارثه؛
- امّ سلمه؛
- عایشه و حفصه؛
- خویشان و خدمتگزاران و ملازمان و آزادکرده‌های آن حضرت؛
- فضیلت مهاجران و انصار و صحابه و تابعان و بعضی از مجملات احوال ایشان؛
- فضایل بعضی از اکابر صحابه؛
- حضرت سلمان فارسی؛
- ابوذر غفاری؛
- مقداد بن اسود کندی؛
- فضائل امت پیغمبر (ص) و بعضی از احوال ایشان؛
- وصیت پیغمبر اکرم (ص) و سایر وقایع نزدیک ارتحال آن حضرت ؛ وقوع مصیبت کبری و تغسیل و تکفین و دفن و نماز بر آن حضرت و وقایع مقارن آن و بعد از آن؛ احوالی چند که بعد از دفن آن حضرت واقع شد.
۵) جلد ۵:
- وجوب وجود امام (ع) در هر عصر؛
- آیاتی که در‌شان ائمه (ع) مجملا نازل شده.[۲]
پی نوشت:
- نگاه کنید: حیات القلوب، ج۱، ص۲۹.
- نرم افزار سیره معصومان.
منابع
- مجلسی، محمدباقر، حیاة القلوب، قم، سرور، ۱۳۸۴ ش.
- مرکز تحقیقات علوم اسلامی، نرم افزار سیره معصومان.
