علامه مجلسی که بود؟

محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ ه.ق در اصفهان - ۱۱۱۰ ه.ق در اصفهان) معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه شیعه و ملاباشی ایران در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفویه بود. معروفترین اثر او بحارالانوار است که مجموعهٔ بزرگی از احادیث را گردآورده‌است.

به گزارش پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه(شفقنا)،امروز دوشنبه روز بزرگداشت علامه مجلسی است، باهم نیم نگاهی به زندگی این عالم برجسته شیعی بیاندازیم:
زندگی

در سال ۱۰۳۷ هجری قمری، که این سال برابر است با عدد ابجدی جمله «جامع کتاب بحارالانوار»[۱]، در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش محمدتقی مجلسی از شاگردان شیخ بهایی بود و در علوم اسلامی از بزرگان روزگار خود به شمار می‌رفت. پدربزرگش نیز مقصود علی مجلسی نام داشت. مادرش دختر صدرالدین محمد عاشوری بود.

هنوز به سن ۴ سالگی نرسیده بود که نزد پدرش به تحصیل پرداخت و در مساجد برای نماز حاضر می‌شد. چنانچه خود می‌گوید: «الحمدلله رب العالمین که بنده در سن ۴ سالگی همه اینها را می‌دانستم؛ یعنی خدا و نماز و بهشت و دوزخ. و نماز شب می‌کردم در مسجد صفا، و نماز صبح را به جماعت می‌کردم و اطفال را نصیحت می‌کردم به آیت و حدیث، به تعلیم پدرم رحمةالله علیه».[۲] او در زمان کوتاهی تمام علوم رسمی زمان خود را فرا گرفت.[۳]

با وجود اینکه پدرش در علوم نقلی تبحر داشت، ولی بر اثر تغییر جهتی که در پدرش حاصل شده بود و بیشتر متمایل به علوم نقلی و بخصوص شرح و تفسیر احادیث گردیده بود، تنها علوم نقلی را از پدرش فرا گرفت و علوم عقلی را نزد آقا حسین خوانساری استفاده کرد.

در ۱۴ سالگی از ملاصدرا، اجازه روایت گرفت. و سپس در حضور استادانی چون علامه حسن علی شوشتری، امیرمحمد مومن استرآبادی، میرزای جزایری، شیخ حرعاملی، ملا محسن استرآبادی، ملا محسن فیض کاشانی، ملا صالح مازندرانی، تحصیل کرد. وی در اندک زمانی بر دانش‌های صرف و نحو، معانی و بیان، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه، حدیث و رجال، درایه و اصول و فقه و کلام احاطه کامل پیدا کرد.

وی بعد از مرگ آقا حسین خوانساری در ۱۰۹۹ ه.ق در دوران سلطنت شاه سلیمان صفوی به مقام ملاباشی ایران رسید، عالی‌ترین مقام دینی کشور که تنها پس از پادشاه قرار می‌گرفت. مجلسی زندگی بسیار مجلل و آراسته‌ای داشت به طوری که سید نعمت‌الله جزایری همکار و شاگردش نوشته که حتی شلوار زنان خدمتکار و کنیزکان او از گران‌بهاترین پارچه‌های کشمیری بود.[۴]

وی در زمان خود با توجه به نزدیکی به دربار شاه سلطان حسین، بر ضد آشنایی با دانشهای مبتنی بر خرد و استدلال برخاست و حتی نوشت که نباید پیرامون علم و صفات خداوند و شبهه‌های مربوط به قضا و قدر اندیشید [۵]. در همین دوران است که ملا صدرا تکفیر می‌شود و مجلسی، ملا صادق اردستانی را از اصفهان بیرون می‌کند [۶].

وی در ۲۷ رمضان سال ۱۱۱۰ یا ۱۱۱۱ درگذشت و در جامع عتیق اصفهان مدفون شد.

تالیفات

او در عمر ۷۳ ساله خویش، بیش از یک صد کتاب به زبان فارسی و عربی نوشت که تنها یک عنوان آن بحار الأنوار است با ۱۱۰ جلد و عنوان دیگر مرآة العقول با ۲۶ جلد. حدود ۴۰ کتاب نیز به او نسبت داده شده‌است. اولین تألیف علامه را کتاب الأوزان و المقادیر یا میزان المقادیر دانسته‌اند که در سال ۱۰۶۳ تألیف شده. آخرین تألیف او هم کتاب حق الیقین است مربوط به سال ۱۱۰۹ هجری، یعنی یک سال قبل از وفاتش.

برخی کتب علامه عبارت‌اند از:

بحار الأنوار، که یک مجموعه بزرگ روایی و تاریخی است و در ضمن آن تفسیر بسیاری از آیات قرآن کریم هم آمده‌است.
مرآة العقول، شرح کافی ثقة الاسلام کلینی است در ۲۶ جلد.
ملاذ الأخیار، شرح تهذیب شیخ طوسی است در ۱۶ جلد.
الفرائد الطریفة، شرح صحیفه سجادیه امام سجاد علیه‌السلام است.
شرح أربعین حدیث، که از بهترین کتب در این موضوع می‌باشد.
حق الیقین، در اعتقادات است و به زبان فارسی نوشته شده. علامه چندین کتاب کلامی دیگر نیز دارد.
زاد المعاد، در اعمال و ادعیه ماهها (فارسی)
تحفة الزائر، در زیارات (فارسی)
عین الحیاة، شامل مواعظ و حکم برگرفته از آیات و روایات معصومین علیهم‌السلام (فارسی)
صراط النجاة
حلیة المتقین، در آداب و مستحبات روزانه و در طول زندگی (فارسی)
حیاة القلوب در تاریخ پیامبران و ائمه علیهم‌السلام در سه جلد (فارسی)
مشکاة الأنوار، که مختصر حیات القلوب است (فارسی)
جلاء العیون در تاریخ و مصائب اهل بیت علیهم‌السلام (فارسی)
توقیعات امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف همراه با ترجمه آنها.
کتب فراوانی به‌عنوان ترجمه احادیث خاص مانند ترجمه توحید مفضل و ...
کتبی در موضوع ترجمه ادعیه و زیارات همچون زیارت جامعه کبیره و دعای سمات و ..

پی نوشت:

1- ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی: ج ۵، ص ۱۹۶
2- سید مصلح‌الدین مهدوی، زندگینامه علامه مجلسی، ج۱، ص ۵۵.
3-آشنایی با بحار الانوار، بزرگترین دایرةالمعارف حدیث شیعه، ص ۲۲.
4-حسین سینا، «نگاهی به اندیشهٔ سیاسی شیعی در گذر زمان»، در گروه نویسندگان، به کوشش حسن یوسفی اشکوری، احیا-دفتر پنجم، ص ۵۱، تهران: نشر یادآوران، ۱۳۷۰
5-عبدالهادی حائری، نخستین رویارویی اندیشه گران ایران با دو رویهٔ تمدن بورژوازی غرب، انتشارات امیر کبیر ۱۳۵۷، ص ۱۷۸و ۱۷۹
خدایا زین معما پرده بردار، هفته نامه صبح، سه شنبه ۱۵ اسفند ماه ۱۳۷۵
ملک الشعرابهار سبک شناسی جلد ۳
Brunner، Rainer. «مجلسی، محمدباقر». در دانشنامه ایرانیکا.
6- علامه سید ابوالفضل برقعی قمی تضاد مفاتیح الجنان با قرآن صفحه ۱۲ و ۱۳