بحارالانوار از ديد بزرگان

كتاب خانه كوچك
حضرت امام خميني رحمه الله در وصف بحارالانوار چنين مي فرمايد:
كتاب بحارالانوار كه تأليف عالم بزرگوار و محدث عالي مقدار محمدباقر مجلسي است، مجموعه اي است از قريب چهارصد كتاب و رساله كه در حقيقت، يك كتاب خانه كوچكي است كه با يك اسم نام برده مي شود.1

سرچشمه پايان ناپذير
علامه حاج ميرزا ابوا لحسن شعراني چنين مي فرمايد:
كتاب بحارالانوار از عالم بزرگ و محدث جليل القدر، علامه محمدباقر بن محمدتقي مجلسي ـ قدس سره ـ به اتفاق همه صاحب نظران و علماي شيعه، كامل ترين كتاب در موضوع احاديث پراكنده است. همه هدف ها و موضوعات ديني را دربرداشته و به بهترين وجه آن ها را براي مراجعه كنندگان بيان مي كند. در نقل گفتار بزرگان كامل بوده و بهترين سرچشمه پايان ناپذير معرفت براي جويندگان آن است. اين كتاب به گونه اي است كه هيچ شخص متديني بي نياز از آن نيست؛ چه آن كه فقيه يا حديث شناس يا واعظ يا تاريخ دان، يا مفسر يا متكلم باشد يا فيلسوف و حكيم الهي؛ چون اين كتاب تمامي موضوعات ديني را دربردارد. بلي، كسي حق غواصي در بحار (اين دريا) ندارد، مگر اين كه در شناوري مهارت داشته باشد تا در ميان امواج آن، غرق نگردد.2

كرامت
حضرت علامه آيت اللّه حسن زاده آملي ـ دام ظله ـ درباره آثار مجلسي به ويژه بحارالانوار چنين مي فرمايد:
مجلسي دوم، صاحب بحار و مرآت العقول و... هريك از اين بزرگان را در علوم و فنون و كارهاي علمي شان به نوعي است كه از عهده اكثر اهل علم خارج است و آثار قلمي اين نوابغ براي ما يك نحو كرامت است. چون به بحارالانوار رسيده ايم، بايد گفت «كُلُ الصيّدِ في جوف الفرا» همه شكارها در دل بز كوهي است؛3 يعني تمام مطالب در بحارالانوار جمع است.

كتابي جامع
مرحوم اميرمحمدحسين خاتون آبادي در كتاب مناقب الفضلاء پس از بيان پاره اي از كتاب هاي استاد و جدّش، علامه مجلسي مي گويد:
با ارزش ترين كتابي كه درباره مذهب شيعه نوشته شده، كتاب «بحارالانوار» است. به دينم سوگند! كتابي جامع چون اين كتاب نوشته نشده؛ زيرا اين كتاب دربردارنده اخبار و ضبط و تصحيح آن و داراي فوايد بي شمار و تحقيقات بسيار است. پرسشي نيست كه به نحو شايسته اي، ادله و مبادي و تحقيق و تنقيحش در آن بيان نشده باشد. خداوند، تلاش او را با پاداش و بزرگ ترين دستاوردها، همراه سازد.4

فهرست كتاب هاي مربوط به بحارالانوار

شمار كتاب هايي كه درباره بحارالانوار نگاشته شده است اعم از مستدرك، تلخيص، معجم، شرح و حاشيه، تعليقه و ترجمه، به 130 عدد مي رسد.5
مهم ترين كتابي كه تاكنون درباره بحارالانوار نوشته شده، سفينة البحار نوشته شيخ عباس قمي است. اين حديث شناس نامي، درياهاي انوار احاديث حضرت پيغمبر و ائمه اطهار (ع) را با كشتي انديشه خويش پيموده و گوهرهاي آن را در هر ماده اي از مواد حديثي، بيرون كشيده و در كتاب خود آورده است. سفينة البحار، فهرست كامل بحارالانوار است.
افزون بر آن، چون نگارنده آن در هر ماده اي، نكته و مطلب جالبي آورده، خود، كتاب پرمايه اي است.6

پی نوشت:

1. كشف الاسرار، ص 319؛ آشنايى با بحارالانوار، ص 87 .
2. يادنامه مجلسى، ج 2، ص 218؛ آشنايى با بحارالانوار، ص 88، برگرفته از: بحارالانوار، ج 53، ص 3، مقدمه.
3. همان، برگرفته از: يازده رساله فارسى، ص 218.
4. فيض قدسى، ص 76.
5. يادنامه علامه مجلسى، ج 2، ص 255، برگرفته از: انديشه سياسى علامه مجلسى، ص 25.
6. مفاخر اسلام، ج 8، ص 200.