علامه مجلسي؛ اخباري ميانه رو

يكي از مسايل مطرح درباره زندگي علمي علامه مجلسي، مشرب فقهي اوست. اين پرسش مطرح است كه آيا وي اصولي بوده و بر اساس علم اصول فقه، احكام شرعي را از روي دليل هاي تفصيلي استنباط مي كرده است يا مخالف علم اصول فقه و اجتهاد و به تعبير ديگر، اخباري بوده است؟ بايد گفت مشرب اخباري1 در اوايل جواني علامه مجلسي در ايران گسترش يافت. پايه گذار مشرب اخباري نيزملامحمدامين استرآبادي بود كه با نوشتن كتاب فوائد مدنيه در اثبات مشرب اخباري و رد مباني دانشمندان اصولي براي به دست آوردن احكام شرعي، توفان به پا كرد.
علامه مجلسي، منابع استنباط احكام شرعي را به قرآن و روايات اهل بيت (ع) منحصر مي داند. بحارالانوار نيز بابي را گشوده و آيات و احاديثي را آورده است كه از ميان آن ها مي توان مسايل اصول فقه را به دست آورد.2
علامه در پاسخ به فردي نوشته است:
اما مسأله دوم كه طريقه مجتهدين و اخباريين را سؤال فرموده اند... مسلك حقير در اين باب، وسط است. افراط و تفريط در جميع امور، مذموم است و بنده، مسلك جماعتي را كه گمان هاي بد به فقهاي اماميه مي برند و ايشان را به قلت دين متهم مي دانند، خطا مي دانم؛ ايشان اكابر دين بوده اند. هم چنين مسلك گروهي كه ايشان را پيشوا قرار مي دهند و مخالف ايشان را در هيچ امر جايز نمي دانند و مقلّد ايشان مي شوند، درست نمي دانم. عمل به اصول عقليه كه از كتاب و سنّت مستنبط نباشد، درست نمي دانم، ولكن اصول و قواعد كليّه كه از عمومات كتاب و سنّت معلوم مي شود، با عدم معارضه نص در روايت صريح به خصوص اين ها را متّبع (مورد پيروي) مي دانم.3
از اين سخنان برمي آيد كه علامه مجلسي پيرو مكتب اخباري بوده، ولي در اين مسير، به اعتدال رفتار كرده است.

پی نوشت:
1. اخبارى ها معتقدند كه در استنباط احكام شرعيه بايد به قرآن و روايات اهل بيت عليهم السلام اكتفا كرد بر خلاف اصولى ها كه علاوه بر آن دو، عقل را نيز در استنباط احكام دخالت مى دهند.
2. بحارالانوار، ج 2، صص 268 ـ 283.
3. طرائق الحقايق، ج 1، صص 280 و 284، برگرفته از: علامه مجلسى، ص 200.