علامه مجلسی؛ تدوينگر بزرگترین رساله‌های شیعی
سي‌ام مرداد، مطابق با دوم شوال، روز بزرگداشت علامه مجلسی صاحب کتاب ارزشمند «بحارالانوار» است. به همین مناسبت «ایبنا» مروری دارد بر زندگی این فقیه شیعی و تالیفاتی که او در عمر 73 ساله خود به رشته تحریر درآورد.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی سال ۱۰۳۷ هجری قمری در اصفهان متولد شد و سال ۱۱۱۰ هجری قمری(و با روايتي سال 1111) در همان شهر دار فانی را وداع گفت. پدر علامه، مولا محمدتقى مجلسى از شاگردان بزرگ شیخ بهايى بود. او تالیفات بسیارى نظیر «احیاء الاحادیث فى شرح تهذیب الحدیث» داشت. مادر علامه نیز دختر صدرالدین محمد عاشورى از پرورش‌یافتگان خاندان علم و فضیلت بود.
علامه مجلسی مولف بزرگترین و پراهمیت‌ترین رساله‌های شیعی و حدیثی شناخته می‌شود. وی در شمار مشهورترین عالمان شیعی ایرانی بود و در دوران حاکمیت سلسله صفویه بر مسند فقاهت و زعامت دینی قرار گرفت.
این اندیشمند، برجسته‌ترین ِ عالمان شیعی حوزه علمیه اصفهان شناخته می‌شد که نهاد روحانیت شیعه را به اقتدار کامل رساند تا آنجا که نهاد سلطنت مشروعیت خود را مستلزم تایید آن می‌دانست.
محمدباقر در چهار سالگی به درس و بحث روی آورد و در 14 سالگی از ملاصدرا اجازه روایت دریافت کرد. وی در مکتب دانشمندانی مانند شیخ حر عاملی، ملامحسن استر آبادی و ملامحسن فیض کاشانی، ملاصالح مازندرانی تلمّذ کرد، به‌طوری که گفته‌اند شمار استادان وی به بیست‌ویک نفر می‌رسد.
علامه مجلسی زمان اندکی بر دانش‌های صرف و نحو، معانی و بیان، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه، حدیث و رجال، درایه و اصول، فقه و کلام مسلط شد و پس از فوت پدر به زعامت مسجد و مدرسه جامع اصفهان پرداخت.
مهم‌ترین اثر علامه مجلسى كتاب «بحارالانوار» است كه به دلیل وقت كم و مشاغل زیاد علامه فرصت تصحیح روایات را پیدا نکرد. از این رو در مقدمه آن نوشت: «در نظر دارم كه اگر مرگ مهلت دهد و فضل الهى مساعدت نماید شرح كاملى متضمن بر بسیارى از مقاصدى كه در مصنفات سایر علما باشد بر آن بنویسم و براى استفاده خردمندان، قلم را به قدر كافى پیرامون آن به گردش درآورم.»
علامه مجلسی در مدت هفتاد و سه سال عمر خود با چهار تن از پادشاهان صفوی به نام‌های شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان صفوی و شاه سلطان حسین صفوی معاصر بود.
علامه بیش از یک‌صد کتاب به زبان فارسی و عربی نوشت که تنها یک عنوان آن «بحار الأنوار» است. نخستین اثر علامه را کتاب «الأوزان و المقادیر» یا «میزان المقادیر» دانسته‌اند که سال ۱۰۶۳ تالیف شد. آخرین اثر او نیز کتاب «حق الیقین» سال ۱۱۰۹ هجری، یعنی یک يا دو سال پيش از وفاتش به رشته تحریر درآورد.
«بحارالأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار» یا به اختصار «بحارالانوار» از مهم‌ترین منابع حدیث تشیع به زبان عربی شمرده مي‌شود که بزرگترین اثر علامه و در شمار با اهمیت‌ترین منابع تشیع است. این کتاب به موضوعات غیرفقهی بیش از موضوعات فقهی توجه دارد. در چاپ قدیم ۲۵ جلد و در چاپ جدید در ۱۱۰ جلد منتشر شده است.
این اثر عمده‌ترین و گسترده‌ترین دايرةالمعارف بزرگ حدیث شیعه است که روایات کتاب‌های حدیث را با باب‌بندی و نظم نسبتا کاملی که شامل تمام مباحث اسلامی از تفسیر قرآن و تاریخ گرفته تا فقه، کلام و ... دربر دارد. علامه در تفسیر و شرح روایات بحارالانوار از منابع مختلف لغت، فقه، تفسیر، کلام، تاریخ، اخلاق و ... بهره گرفت.
علامه مجلسی برای جمع‌آوری مطالب این کتاب به موجب امکانات فراوانی که در اختیار داشت، بهترین و معتبرترین نسخه‌های موجود از هر کتاب را به دست آورد. در نقل مطالب، بسیار دقیق عمل کرد تا جایی که تقطیع در این کتاب جایگاهی ندارد با این وجود امانت در نقل و شیوه نقل مطالب را دقیقا رعایت کرد. در مجموع بحارالانوار کتابخانه‌ای جامع از آثار و تالیفات معتبر شیعی است که مطالب آن با نظم منطقی در کنار هم چیده شده‌اند. در این کتاب مکررات نیز حذف شده و تنها نشانی موارد مشابه عنوان شده‌اند.
در این کتاب نزدیک به 3000 باب طی 48 کتاب علمی وجود دارد که شامل هزاران حدیث است. مخاطبان در این اثر برای نخستین‌بار با نام برخی از کتاب‌ها آشنا می‌شوند که سابقه علمی ندارد و طرح آن کاملا تازه است.
حضرت امام خمینى(ره) درباره بحارالانوار فرموده‌اند: «بحار خزانه همه اخبارى است كه به پیشوایان اسلام نسبت داده شده است، چه درست باشد یا نادرست، در آن كتاب‌هایى است كه خود صاحب بحار آن‌ها را درست نمى‌داند و او نخواسته كتاب علمى بنویسد تا كسى اشكال كند كه چرا این كتاب‌ها را فراهم كردى!»
بنا بر برخی از متون در بحارالانوار احادیثی نامعتبر و ناصحیح نیز وجود دارد که همه آن‌ها از سوی مولف مشخص شده‌اند. البته برخی بر این باورند که این‌گونه نیست و علامه مجلسی فقط این احادیث را جمع‌آوری کرده است. بیشتر محدثین بر این باورند که علامه مجلسی این احادیث را یک به یک بررسی کرده است و اگر حدیثی را در کتاب خود آورده از صحت آن اطمینان داشته یا اگر آن را صحیح نمی‌دانسته به این موضوع اشاره کرده است.
با وجود آن‌که برخی از منابع تالیفات علامه را بیش از 100 عنوان ذکر کرده‌اند، برخی از این آثار عبارتند از:
1. بحارالانوار، که یک مجموعه بزرگ روایی و تاریخی است و در ضمن آن تفسیر بسیاری از آیات قرآن کریم هم جای دارد.
2. مرآة العقول، شرح کافی ثقةالاسلام کلینی در ۲۶ جلد
3. ملاذ الأخیار، شرح تهذیب شیخ طوسی در ۱۶ جلد
4. الفرائد الطریفة، شرح صحیفه سجادیه
5. شرح أربعین حدیث
6. حق الیقین، در حوزه اعتقادات به زبان فارسی نوشته شده است. علامه چندین کتاب کلامی دیگر هم دارد.
7. زاد المعاد، در اعمال و ادعیه ماه‌ها (فارسی)
8. تحفةالزائر، در زیارات(فارسی)
9. عین الحیاة، شامل مواعظ و حکم برگرفته از آیات و روایات معصومین(ع)
10. صراط النجاة
11. حلیة المتقین، در آداب و مستحبات روزانه و در طول زندگی(فارسی)
12. حیاة القلوب در تاریخ پیامبران و ائمه علیهم‌السلام در سه جلد(فارسی)
13. مشکاة‌الأنوار، که مختصر حیات القلوب است(فارسی)
14. جلاء العیون در تاریخ و مصائب اهل بیت علیهم‌السلام(فارسی)
15. توقیعات امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه الشریف همراه با ترجمه آن‌ها
16. کتاب‌های فراوانی به‌عنوان ترجمه احادیث خاص مانند ترجمه توحید مفضل
17. کتاب‌هایی در موضوع ترجمه ادعیه و زیارات مانند زیارت جامعه کبیره و دعای سمات
سرانجام علامه محمدتقی مجلسی 27 رمضان سال 1110 (و يا 1111)قمرى چشم از جهان فرو بست و پیكر پاكش در كنار مسجد جامع اصفهان، جنب مدفن پدرش به‌خاك سپرده شد.
جستجو
دیگر سایت های موسسه
