اختیارات الایام

اختیارات الایام. عنوان چندین رساله کوتاه و بلند از محمدباقر مجلسی(1037-1111) در شناخت سعادت و نحوست ایام و پاره‌ای مسائل جغرافیایی و نجومی دیگر.

در مجموعه پر شمار رساله‌های موسوم به "اختیارات" که نویسندگان متعدد جداگانه تالیف کرده یا به استنساخ از آثار دیگران و افزودن و کاستن آنها پرداخته‌اند، چندین رساله منسوب به محمد باقر مجلسی است. مجموعه اخیر را در واقع روایت‌ها و نسخه‌هایی از سه رساله مجلسی می‌دانند که آنها را به لحاظ حجم، بزرگ و میانه و کوچک خوانده‌اند. با این همه به گفته برخی، اصل اختیارات مجلسی همان روایت کوتاه بوده که دیگران مطالبی بر آن افزوده‌اند. یکی از مفصل‌ترین روایت‌های موجود - و ظاهرا مفصل‌ترین آن‌ها- نسخه‌ای است چاپ سنگی مورخ 1278ق که مؤلف در آغاز آن، پس از حمد و ستایش خدا و رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و ذکر نام خود در معرفی رساله و سبب تالیف آن می‌نویسد: «رساله‌ای است در بیان آنچه از احادیث صحیحه معتبره اهل بیت رسالت - صلوات الله علیهم اجمعین- معلوم می‌شود از سعادت و نحوست ایام هفته و ماه و روز و ساعات و شناختن زوال قبله و سایر ضروریات که از کتب علمای سلف و تواریخ استخراج شده...مرتب شد بر چهل و پنج باب تا آن که جمعی از شیعیان خلّص که در جمیع امورات متابعت پیشوایان دین را لازم می‌دانند به این رساله عمل نموده به اختیارات و ساعات نحوسیه، که به حسب شروع مذموم است، محتاج نباشند.» و در ادامه فهرست بابها را می‌آورد:

دو باب نخست درباره موضوع اصلی رساله، یعنی اختیارات ایام ماه و هفته؛ در پی آن چهار باب در شناخت ماه‌های دوازده‌گانه (فارسی، ترکی، و رومی)؛ یک باب در معرفی فصول اربعه؛ باب هشتم در بیان ساعت‌های ایام؛ باب نهم در احکام نوروز فرس؛ چهار باب بعدی در بیان احکام محرم تامه، کسوف و خسوف قوس و قزح، کائنات و رعد و برقو زلزله. در یازده باب دیگر، پس از معرفت زوال، رکود شمس، زوال لیل، معرفت قبله، رساله به مباحثی جغرافیایی چون ابعاد و اجرام و مساحت روی زمین‌ها و آسمان‌ها و دریا‌ها، اقالیم سبعه، بحیرات، نهرهای عظیم، چشمه‌ها، چاه‌ها می‌پردازد. باب بیست و چهارم خلاصه اختیارات ایام را در بردارد و پس از آن بابی در ذکر روزهای نحس می‌آید. ادامه  رساله باب‌هایی درباره موضوعات پراکنده است از جمله احکام خواب دیدن، فصد کردن، طالع  مولود، دفع نحوست، آداب سفر، طلب حاجات و اولاد، زیارت اهل قبور، بیماری استخاره و شکیات نماز دیدن ماه.

مؤلف در باب‌های مربوط به اختیارات ایام، که حجم عمده رساله را در بر گرفته، به روایت رضی‌الدین ابن طاووس و دیگران از امام صادق (علیه السلام)- که بسیاری از علوم خفیه و رساله‌های این چنینی بدیشان  منسوب است- مجموعه‌ای از وقایع دینی و تاریخی را که در هر روز رخ داده‌اند، گاه به اختصار و گاه به تفصیل ذکر می‌کند، فهرستی از کارهای شایست و ناشایست آن روز را بر می‌شمارد طالع مولود آن را باز می‌گوید و در پاره‌ای موارد، روایت‌های متفاوت و حتی گاه متضاد در باب یک موضوع ذکر می‌کنند. رساله مختصر در سه فصل است که در فصل نخست به اختیارات ایام ماه و هفته اختصاص دارد و فصل سوم حاوی دعاهایی در رفع نحوست است.

هر چند مجلسی، در ذکر خاستگاه این احکام، بدین اشاره بسنده می‌کند که بعضی از احکام آنها  موافق اختیارات فرس است. به خوبی می‌توان دید که در تدوین این رساله – و همچنین دیگر نوشته‌های این چنینی که در دیگر آثارش و حتی بحارالانوار دیده می‌شود- از منابع ایرانی بهره فراوان برده و گذشته از ذکر رویدادهای مهم تاریخ اساطیری و واقعی ایران باستان، به نظر می‌رسد که در معرفی ایام به عنوان سعد و میانه و نحس همچنین احکام امور متاثر از اندیشه‌های ایرانی بوده است.